Report / Europe & Central Asia 3 minutes

Κύπρος: Αναστροφή της διολίσθησης προς τη διχοτόμηση

  • Share
  • Αποθήκευση
  • Εκτύπωση
  • Download PDF Full Report

ΣΥΝΟΨΗ

Το 2008 πρέπει να καταβληθεί άλλη μία μείζων προσπάθεια, με την έντονη ενθάρρυνση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), για να επιλυθεί η μακροχρόνια διένεξη μεταξύ των μελών των εθνοτήτων, ελληνικής και τουρκικής στην Κύπρο και να επιτευχθεί συνολική διευθέτηση για να ενοποιηθεί ξανά το νησί. Όλες οι πλευρές έχουν πολλά να κερδίσουν από μια τέτοια διευθέτηση. Για τους Ελληνοκυπρίους, θα έδινε τέλος στη χρονίζουσα ανασφάλεια, θα τους πρόσφερε πρόσβαση στην τουρκική οικονομία, τη δυναμικότερη της περιοχής, και θα αύξανε την αξία του κλάδου υπηρεσιών τους ως κόμβου για την ανατολική Μεσόγειο. Για τους Τουρκοκυπρίους, θα σημάνει ότι θα είναι σε θέση να απολαύσουν τα οφέλη της ιδιότητας του μέλους της ΕΕ, τα οποία σήμερα σε μεγάλο βαθμό στερούνται. Για την ΕΕ, το ανεπίλυτο πρόβλημα της Κύπρου παρεμποδίζει σήμερα τη λειτουργία της σε ζητήματα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, όπως η συνεργασία με το ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν και οι εισαγωγές παπουτσιών από την Κίνα. Και για την Τουρκία, μια διευθέτηση θα υπερέβαινε ένα μείζον εμπόδιο για τη σύγκλισή της με την ΕΕ.

Αν αποτύχει μια τέτοια προσπάθεια, η εναλλακτική έκβαση πιθανότατα θα είναι η διχοτόμηση. Η κίνηση προς αυτήν την κατεύθυνση έχει επιταχυνθεί από το 2004 και μετά, όταν το Σχέδιο Ανάν του ΟΗΕ, σε μια ειρωνική αντιστροφή των μακρόχρονων θέσεων, έγινε αποδεκτό από τους Τουρκοκυπρίους αλλά κατέρρευσε λόγω της απόρριψης από τους Ελληνοκυπρίους, και η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση εισήλθε στην ΕΕ ως η μόνη εκπρόσωπος του διαιρεμένου νησιού. Αν και δεν έχει υπάρξει σχεδόν καθόλου αιματοχυσία μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και το ενδεχόμενο βίαιης σύγκρουσης παραμένει εξαιρετικά απίθανο, τα γεγονότα του 2004 κατέστησαν παρωχημένη τη βολική πεποίθηση ότι το σχετικά γαλήνιο στάτους κβο μπορεί να διατηρηθεί επ’ αόριστον.

Αν δεν εξευρεθεί διευθέτηση, η διεργασία που τοπικά αποκαλείται «ταϊβανοποίηση» αναπόφευκτα θα επιταχυνθεί, παγιώνοντας τη διχοτόμηση. Όλες οι πλευρές χρειάζεται να εστιάσουν εντονότερα απ’ ό,τι μέχρι σήμερα στα μειονεκτήματα αυτού του ενδεχομένου. Οι Ελληνοκύπριοι θα βιώσουν αυξανόμενη διεθνή ανοχή για την αυτοανακηρυχθείσα Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, απώλεια σημαντικών εδαφών που ο βορράς θα επέστρεφε στο πλαίσιο οποιασδήποτε διευθέτησης, μόνιμη παραμονή τουρκικών στρατευμάτων, επιτάχυνση της τουρκοκυπριακής οικοδομικής έκρηξης σε περιουσίες ελληνικής ιδιοκτησίας, και άφιξη περισσότερων Τούρκων εποίκων στο νησί. Οι Τουρκοκύπριοι θα βιώσουν βραδύτερη ανάπτυξη, δυσκολότερο αγώνα εναντίον των εγκληματικών στοιχείων που εκμεταλλεύονται την απομόνωσή τους, και επ’ αόριστον αναστολή πολλών από τα δικαιώματά τους ως πολιτών της ΕΕ. Η Τουρκία θα αντιμετωπίσει ταραγμένη ατμόσφαιρα σε μεγάλο φάσμα των συναλλαγών της με την ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, καθιστώντας για τους ηγέτες της πολύ δυσκολότερο να επιδιώξουν επιπρόσθετες οικονομικές, νομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις.

Οποιαδήποτε συνολική διευθέτηση επανένωσης θα χρειαστεί να βασίζεται στις αρχές της διζωνικότητας και της  δικοινοτικότητας, τις οποίες από μακρού κατανοούν τα εμπλεκόμενα μέρη και οι οποίες βρίσκονται στο επίκεντρο των προηγούμενων προσπαθειών διαμεσολάβησης του ΟΗΕ. Αμφότερες οι πλευρές μπορούν να αποδεχτούν τουλάχιστον τα δύο τρίτα τού, έκτασης 9.500 σελίδων, σχεδίου Ανάν του ΟΗΕ, και μπορούν εύκολα να διαβλεφθούν λύσεις για τα εκκρεμή διαφιλονικούμενα ζητήματα αρκεί, όπως πάντα, να μπορέσουν οι δύο πλευρές να συγκεντρώσουν την πολιτική βούληση ώστε να επιδοθούν σε σοβαρές διαπραγματεύσεις. Αυτό θα απαιτήσει μια νέα αρχή: από τον Μάρτιο του 2006, όταν το Crisis Group εξέδωσε την πρώτη του μελέτη για την Κύπρο, έχει καταστεί εμφανές ότι έχει περιέλθει πλήρως σε αδιέξοδο η, αρχικά πολλά υποσχόμενη, διεργασία, που βασίστηκε στη Συμφωνία της 8ης Ιουλίου 2006 μεταξύ των ηγετών των δύο κοινοτήτων του νησιού.

Το διάστημα που θα ακολουθήσει τις ελληνοκυπριακές προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου 2008 μπορεί να προσφέρει σε αμφότερες τις κοινότητες μια ευκαιρία να εδραιώσουν εκ νέου τη βούλησή τους να προβούν σε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις. Αν και υπάρχει σήμερα σε πολλές πλευρές ευνόητος σκεπτικισμός ως προς το κατά πόσον θα είναι ευνοϊκή για τέτοιες διαπραγματεύσεις οποιαδήποτε πιθανή έκβαση αυτής της εκλογής, είναι σημαντικό να μην προκαταληφθεί αυτό το ζήτημα. Στις ερχόμενες εβδομάδες πρέπει να καταβληθούν οι μέγιστες προσπάθειες, στο εσωτερικό και το εξωτερικό, για επικέντρωση στα ουσιώδη ζητήματα που διακυβεύονται –τα μειονεκτήματα μιας επιταχυνόμενης κίνησης προς τη διχοτόμηση και τα πλεονεκτήματα μιας συνολικής διευθέτησης για επανένωση– και στη διεργασία με την οποία θα μπορούσαν ενδεχομένως να κινηθούν οι διαπραγματεύσεις. Η παρούσα μελέτη είναι γραμμένη με αυτό το πνεύμα.

Η ιδεώδης έκβαση θα ήταν οι ηγέτες των δύο πλευρών, το συντομότερο δυνατόν μετά τις εκλογές, να συναντηθούν και να δηλώσουν στον ΟΗΕ μια ουσιαστική δέσμευση για την επανέναρξη των συνομιλιών, υποστηρίζοντάς την με μονομερή μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ). Ο ΟΗΕ πρέπει τότε να προχωρήσει στη δημιουργία  αποστολής για να εδραιώσει ένα πλαίσιο για μετέπειτα απ’ ευθείας συνομιλίες μεταξύ των ηγετών. Σε εκείνο το σημείο η Τουρκία πρέπει μονομερώς να ανοίξει τους λιμένες και τα αεροδρόμιά της στους Ελληνοκυπρίους, και γρήγορα να ακολουθήσουν ενέργειες από τους Ελληνοκυπρίους για να αφαιρέσουν τα εμπόδια που έχουν δημιουργήσει στο απ’ ευθείας εμπόριο της ΕΕ με τους Τουρκοκυπρίους. Τέτοια μέτρα, όσο κι αν αναμφίβολα θα είναι δύσκολο να επιτευχθούν, στο σύνολό τους θα δημιουργούσαν μια ατμόσφαιρα, στην οποία οι διαπραγματεύσεις θα είχαν ρεαλιστική πιθανότητα επιτυχίας.

Λευκωσία / Κωνσταντινούπολη / Βρυξέλλες, 10 Ιανουαρίου 2008

Executive Summary

One more major effort, strongly encouraged by the UN and European Union (EU), should be made in 2008 to resolve the long-running dispute between ethnic Greeks and Turks on Cyprus and achieve a comprehensive settlement to reunify the island. All sides have much to gain from such a settlement. For the Greek Cypriots, it would end lingering insecurity, give them access to the Turkish economy, the most dynamic in the region, and increase their service industry’s value as an eastern Mediterranean hub. For Turkish Cypriots, it will mean being able to enjoy the benefits of EU citizenship of which they are presently largely deprived. For the EU, the unresolved Cyprus problem now hampers its functioning on issues as diverse as cooperation with NATO in Afghanistan and Chinese shoe imports. And for Turkey a settlement would overcome a major obstacle to its convergence with the EU.

If such an effort fails, the alternative is likely to be partition. Movement toward this has accelerated since 2004, when the UN’s Annan Plan, in an ironic reversal of long-held positions, was accepted by the Turkish Cypriots but collapsed due to Greek Cypriot rejection, and the Greek Cypriot government entered the EU as the sole representative of the divided island. While there has been almost no bloodshed since the Turkish invasion of 1974 and violent conflict remains highly unlikely, the events of 2004 have rendered obsolete the comfortable belief that the relatively tranquil status quo can be preserved indefinitely.

If no settlement is found, the process referred to locally as “Taiwanisation” will inevitably speed up, consolidating partition. All sides need to focus much more sharply than they have to date on the downsides of this. Greek Cypriots will experience growing international toleration of the self-declared Turkish Republic of Northern Cyprus, loss of significant land that would have been returned by the north in any settlement, permanent stationing of Turkish troops, acceleration of a Turkish Cypriot building boom on Greek-owned properties, and the arrival on the island of more Turkish settlers. Turkish Cypriots will experience slower development; a tougher struggle against criminal elements taking advantage of their isolation; and indefinite suspension of many of their rights as EU citizens. Turkey will face a troubled atmosphere in a wide range of its dealings with the EU and in NATO, making it much harder for its leaders to pursue additional economic, legal and administrative reforms.

Any comprehensive reunification settlement will need to be based on the bizonal and bicommunal principles that have been long understood by the parties and are at the heart of past UN mediation efforts. Both sides can live with at least two thirds of the 9,500-page UN Annan plan, and solutions can readily be envisaged to the outstanding matters in dispute if only, as ever, the political will can be summoned to engage in serious negotiations. That will require a fresh start: since March 2006, when Crisis Group first reported on Cyprus, it has become apparent that the initially promising process based on the 8 July 2006 Agreement between the leaders of the island’s two communities is wholly stalemated.

The period following the Greek Cypriots’ February 2008 presidential election may offer both communities an opportunity to reestablish their will to engage in meaningful negotiations. While there is understandable scepticism now in many quarters as to whether any likely outcome of that election will be conducive to such negotiations, it is important that this issue not be pre-judged. In the weeks ahead maximum efforts should be made, internally and externally, to focus on the substantive matters at stake – the disadvantages of an accelerated move to partition and the advantages of a comprehensive reunification settlement – and the process by which negotiations might be advanced. This report is written in that spirit.

The ideal outcome would be for the leaders of both sides, as soon as possible after the election, to meet and signal to the UN a real commitment to restart talks, backing this up with unilateral confidence-building measures (CBMs). The UN should then send a mission to establish a framework for subsequent face-to-face talks between the leaders. At that point Turkey should unilaterally open its seaports and airports to Greek Cypriot traffic, followed quickly by action from the Greek Cypriots to remove the obstacles they have created to EU direct trade with the Turkish Cypriots. Difficult as they no doubt will be to achieve, such measures, taken together, would create an atmosphere in which negotiations would have a realistic chance of succeeding.

Nicosia/Istanbul/Brussels, 10 January 2008

Subscribe to Crisis Group’s Email Updates

Receive the best source of conflict analysis right in your inbox.