ایران، ۱+ ۵ و خطرات قمار هسته ای

با از سرگیری گفتگوهای هسته ای بین ایران و گروه ۱+ ۵، مذاکره کنندگان به احتمال زیاد در مسکو خود را در برابر دیوار بلندی از بی اعتمادی خواهند یافت. عبور از این سد، بدون تغییر راهکارها احتمالاٌ ناممکن است. ولی آنچه قطعی است این که شکست مذاکرات پیامد های بسیار ناگواری خواهد داشت

بررسی بی طرفانه فراز و فرود گفتگوهای بین ایران و قدرت های جهانی در استانبول و بغداد برای یافتن راهکاری واقع بینانه برای پیشبرد مذاکرات در مسکو ضرروی است. با وجود آنکه نفس توافق طرفین برای آغاز دوباره گفتگوها پس از پانزده ماه تنش و بحران امری مثبت بود، سنگ بنای مذاکرات از آغاز کج نهاده شد. غرب بازگشت ایران به پای میز مذاکرات را تفسیر به کارآمدی تحریم های فلج کننده اش و ترس تهران از حمله اسرائیل کرد. از سوی مقابل، برای ایران ابراز تمایل غرب به مذاکره دلیلی نداشت جز تلاش برای کاهش تنش ها و جلوگیری از افزایش قیمت نفت در شرایطی که اروپا در میان یک بحران اقتصادی است و آمریکا در میانه انتخابات ریاست جمهوری

گفتگو های استانبول بدون درگیری لفظی، اما به همان میزان عاری از محتوا بودند. بحث ها بر کلیات متمرکز بودند و طرفین بدنبال خرید وقت. با وجود سازنده خواندن گفتگوها، طرفین از فردای مذاکرات تیشه به ریشه آنچه بر سر آن توافق کرده بودند، زدند و روند گام به گام و متقابل را از مفهوم تهی کردند

ایران خواستار رفع تحریم ها شد و غرب بر توقف غنی سازی در سطح ۲۰ درصد و بستن مرکز غنی سازی فردو اصرار ورزید. برداشت های گمراهانه، دوباره طرفین را در مسیری غیرسازنده قرار دادند. غرب گمان کرد که سایه تحریم نفت و بانک مرکزی ایران را به تسلیم وادار خواهد کرد در حالی که تصور ایران بر این بود که پیشرفت های هسته ای در غنی سازی در سطح بالاتر و ساخت میله سوخت هسته ای این کشور را در جایگاه برتری نسبت به ۱+۵ قرار داده است. هر دو طرف فکر می کردند دست بالا را دارند و بنابراین انگیزه ای به مصالحه نداشتند. و این دقیقا اتفاقی بود که در بغداد غرق در طوفان شن رخ داد

طرفین بر مواضع قبلی خود پافشاری کردند و بدون دستیابی به نتیجه، عراق را ترک کردند. این چنین بود که یکباره، امید یافتن راه حلی صلح آمیز برای بحران هسته ای ایران از عرش به فرش رسید

تجربه بغداد نشان داد که اهرم هایی که طرفین به منظور افزایش قدرت چانه زنی در ماه های اخیر انباشته بودند به مانعی برای دستیابی به یک توافق تبدیل شده اند. نه غرب آمادگی این را دارد که تحریم های کم سابقه ای را که با تلاش بسیار و صرف هزینه سنگین سیاسی و دیپلماتیک بدست آورده براحتی از دست بدهد، و نه ایران می تواند صد کیلوگرم اورانیوم بیست در صد غنی شده اش را، که با احتساب تحریم ها میلیاردها دلار برایش خرج داشته، براحتی واگذار کند و مرکز فردو را که تنها بازدارنده حمله یکجانبه اسرائیل است ببندد

اگر گذشته را چراغ راه آینده قرار دهیم، روشن خواهد شد که اگر گفتگو ها به بن بست برسند، از سر گیری آنها ساده نخواهد بود. می توان حدس زد که در صورت بروز یک وقفه دیپلماتیک دیگر، دو طرف به عملیات تخریبی شان ادامه خواهند داد، ایران با غنی سازی بیشتر و غرب با تحریم بیشتر. در این صورت، با وجود آنکه به باور بسیاری از صاحبنظران، ایران هنوز سالها با ساخت سلاح هسته ای فاصله دارد، اسرائیل ممکن است با فرصت طلبی بر آن شود که زمان حمله فرا رسیده است چرا که هنوز تمام سانتریفیوژهای فردو نصب نشده اند و اوباما هم در مقابل رقبای جمهوری خواه چاره ای جز پشتیبانی از اسرائیل نخواهد داشت

از همین روی نیاز است تا درمسکو طرحی نو برانداخته شود. برای شروع می بایست که

- هر دو طرف توافق کنند که به جای گفتگوهای گسسته در سطح بالا و با حساسیت زیاد، به طور پیوسته و مداوم در سطح پایین تر مذاکرات را دنبال کنند. شاید در این صورت نمایندگان ایران و آمریکا بتوانند بدون اینکه در معرض اتهام رقبای سیاسی داخلی قرار بگیرند به معنای واقعی کلمه، چانه زنی کنند و این گره ده ساله را بگشایند

- طرفین خواست های حداکثری را به کنار نهاده و واقع‌گرایانه بپذیرند که توقعات حداکثری هیچ طرف در کوتاه مدت قابل دستیابی نخواهد بود. نه تحریم ها یک شبه ناپدید خواهند شد و نه فردو یک شبه تعطیل

- برای رفع نگرانی ها در مورد نزدیک شدن بیش از حد به آستانه تولید اورانیوم با غنای تسلیحاتی، ایران باید در مورد توقف غنی سازی در سطح بیست در صد انعطاف بیشتری نشان دهد. ایران همچنین می تواند با تبدیل انباشته اورانیوم غنی شده اش از اورانیوم هگزافلورید به دی اکسید اورانیوم که برای تهیه سوخت هسته ای استفاده می شود، از کاربردهای نظامی مواد غنی سازی شده، فاصله بیشتری بگیرد و اثبات کند که هدفی جز تهیه سوخت در سر ندارد. توافق با بازرسی های بیشتر از سایت فردو، توقف نصب سانتریفیوژهای بیشتر درآن و تبدیل آن به مرکزی تحقیقاتی می تواند راه حل مناسبی برای کلاف سر درگم فردو باشد

- در مقابل غرب باید به نگرانی های اصلی ایران بپردازد و به صراحت اعلام کند که در صورتی که آژانس بین المللی انرژی هسته ای به صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران گواهی دهد، با غنی سازی اورانیوم در خاک ایران موافقت خواهد کرد

هر چند شاید غرب قصد داشته باشد گزنده ترین تحریم ها را در آخرین مراحل بردارد، ولی لازم است که در مراحل اولیه با رفع بعضی محدودیتها و کاستن از فشار به روی مشتری های نفت ایران، نشان دهد که قادر و مایل است که از تحریم نه به عنوان چکش بلکه به عنوان اهرم استفاده کند. برای اثبات حسن نیت، غرب باید با سرمایه گذاری در ایران نشان دهد که هدفش محروم کردن ایران از فن آوری پیشرفته نیست.

جایگزینی نیروگاه تحقیقاتی ۴۵ ساله تهران با یک نیروگاه مدرن آب سبک (که مشمول تحریم های سازمان ملل نیست) و یا انتقال فن آوری های مربوط به انرژی های بازیافتی از جمله اقداماتی هستند که غرب در کوتاه مدت می تواند انجام دهد.

اگر مذاکرات به شکست بیانجامند، باید تلاش ها معطوف به جلوگیری از پیامد های ناگوار و بخصوص بروز جنگی ویرانگر شوند. ولی پیش از رسیدن به آن مرحله باید تا حد ممکن برای رسیدن به یک توافق کوشید و اندک امیدی که از مذاکرات استانبول بر جای مانده را زنده نگاه داشت