توافق هسته ای با ایران: یک گام در مسیری طولانی

گروه بین المللی بحران از توافق ۳ آذر بین ایران و گروه ۱+۵ استقبال می کند. این توافق – که در راستای پیشنهاداتی است که گروه بین المللی بحران از مدتها پیش مطرح کرده بود-  شاهدی است بر کارآیی دیپلماسی به ویژه زمانی که در فضایی مثبت پیگیری می شود.

با آنکه این توافق تنها یک گام نخستین است، دارای پیامد های مهمی است. این قرارداد برخی از جنبه های حساس برنامه هسته ای ایران، مانند انباشت اوارنیوم با غنای پایین، افزودن بر شمار سانتریفیوژ ها، و تکمیل راکتور آب سنگین اراک، را به حالت تعلیق در می آورد، غنی سازی بیست در صدی را متوقف می کند، و ساز و کار های نظارتی بر فعالیت های هسته ای ایران را بهبود می بخشد. این اقدامات از یک سو امکان هر گونه گریز به سمت سلاح هسته ای را از بین می برند. از سوی دیگر، ایران هم امتیازات قابل ملاحظه ای در زمینه تعلیق تحریم های اقتصادی و بشردوستانه، تضمینی بر عدم افزایش دامنه تحریم ها، و پذیرش تلویحی یک برنامه غنی سازی محدود و شفاف در خاکش را بدست می آورد.

دست یابی به یک توافق نهایی بمراتب دشوار تر خواهد بود. برای موفقیت در ماه های پیش رو، ضروری است که طرفین مفاد توافق نخستین را بطور کامل اجرا کنند، به اهداف نهایی مورد قبول پایبند بمانند، و فضای مثبت مذاکرات را حفظ نمایند.

منتقدین معتقد هستند که این توافق ممکن است که به از هم پاشیدن رژیم تحریم ها منجر شود، غنی سازی را در ایران نهادینه کند، و ایران را در منطقه جسور تر نماید. ولی این منتقدین هیچ جایگزین مناسب تری ارائه نمی دهند. بدون این توافق، برنامه هسته ای ایران بی شک به سرعت پیش می رفت و تنها دو گزینه باقی می گذاشت: تن در دادن به توسعه برنامه هسته ای و یا ورود به درگیری نظامی با تبعات غیر قابل پیش بینی و خطرناک.

اما این همه نباید دلیلی بر ساده انگاری باشد. با وجود آنکه تمام توجه در حال حاضر بر مساله هسته ای است، ریشه مشکل فعلی بیش از آنکه فنی باشد، سیاسی و ژئواستراتژیک است، بخصوص جایگاه ایران و نقشی که این کشور در منطقه بازی می کند. این موضوعی است که بیشترین چالش را در آینده ایجاد خواهد کرد و بهانه ای است در دست کسانی که در اسرائیل، کشورهای حاشیه خلیج فارس، اروپا، آمریکا و البته در خود ایران مخالف راه حل دیپلماتیک هستند.

نهایتا، یک توافق هسته ای جامع بین ایران و غرب تنها در صورتی پایدار خواهد بود که در موازات آن به مسائل کلی و راهبردی تر هم پرداخته شود، بویژه بحران هایی که منطقه خاورمیانه را در بر گرفته و تهدید می کنند. در این زمینه هیچ مساله ای به اندازه سوریه که ایران بشدت در آن درگیر است مهم و اضطراری نمی باشد. حل مساله هسته ای بخودی خود تنش های منطقه را از بین نخواهد برد. بلکه کاستن از این تنش ها باید به موازات مذاکرات هسته ای پیش رود. این کار دشوار، اما ضروری است، به ویژه برای آنکه این گام مهم نخستین، راه را بسوی دستاوردی پایدار هموار کند.

بروکسل/ژنو