Report / Europe & Central Asia 2 minutes

Լեռնային Ղարաբաղ Խաղաղության Հաստատման Ծրագիր

  • Share
  • Պահպանել
  • Print
  • Download PDF Full Report

ԱՄՓՈՓԱԳԻՐ

Լեռնային Ղարաբաղի տեւական հակամարտության՝ Անդրկովկասում կայունության հաստատման ճանապարհին ընկած կարեւորագույն խոչընդոտի հանգուցալուծումը շարունակում է մնալ խրթին, չնայած Ադրբեջանից եւ Հայաստանից վերջերս հնչող չափազանց լավատեսական լուրերին: 1994թ. հաստատված զինադադարին հաջորդած տասնմեկ տարիները, տարեցտարի աճող ռազմական բյուջեները, զինադադարի խախտման հաճախակի դարձած դեպքերը եւ երկուստեք միմյանց դիվականայացումը աղետալի վկայությունն են այն բանի, որ խաղաղության հաստատման շուրջ համաձայնություն ձեռք բերելու ժամանակը սպառվում է: Ներկայում, սակայն, փոխզիջումը կարող է կառուցվել այնպիսի մոտեցման շուրջ, որը՝ վիճաբանության առարկա հանդիսացող այլ հարցերի լուծմանը զուգընթաց, Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի հանգուցահարցը կթողի ավելի ուշ լուծման համար, այն բանից հետո, երբ կիրականացվեն մյուս միջոցառումները:

Հակամարտության կարգավորման համար առաջարկվող փաթեթի հիմնական տարերը ներառում են Հայաստանի կողմից աջակցվող Լեռնային Ղարաբաղի զինված ուժերի դուրսբերում կազմավորմանը հարակից Ադրբեջանի գրավյալ շրջաններից, Ադրբեջանի կողմից հրաժարում կազմավորման բռնի ուժով վերամիավորումից, միջազգային խաղաղարար զորքերի տեղակայում, տեղահանված բնակչության վերադարձ եւ առեւտրի ու հաղորդակցության ուղիների վերաբացում: Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը պետք է վերջնականապես սահմանվի միջազգային կառույցների աջակցությամբ եւ բացառապես Ղարաբաղի հայերի ու ազերիների մասնակցությամբ անցկացված հանրաքվեի արդյունքում, սակայն միայն վերը նշված միջոցառումների իրականացումից հետո: Մինչ այդ Լեռնային Ղարաբաղը պետք է մնա որպես Ադրբեջանի մաս, չնայած՝ փաստացիորեն կլինի ինքնակառավարվող եւ կստանա միջազգային կառույցների կողմից ճանաչված անցումային կարգավիճակ:

Այսօր Հայաստանը եւ Ադրբեջանը տարաձայնություններ ունեն կենսական նշանակություն ունեցող հարցերում: Ադրբեջանը չի ընդունում իր տարածքային ամբողջականության հետ կապված որեւէ փոխզիջում, ինչպես նաեւ չի համաձայնվում միայն Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության կողմից քվեարկության արդյունքում Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի որոշմանը: Հայաստանը չի ցանկանում նպաստել Լեռնային Ղարաբաղին հարակից յոթ գրավյալ տարածքներից զորքերի դուրսբերման գործընթացին, կամ թույլ տալ Ադրբեջանի ներքին տեղահանված անձանց (ՆՏԱ) վերադարձը Լեռնային Ղարաբաղ, քանի դեռ Լեռնային Ղարաբաղի անկախությունն իրականություն չի դարձել: Կազմակերպվել է նախնական քննարկում կազմավորման վերջնական կարգավիճակի որոշմանն ուղղված համաժողովրդական քվեարկություն անցկացնելու հնարավորության շուրջ, սակայն չեն համաձայնեցվել անհրաժեշտ մանրամասները՝ ո՞վ ի՞նչ եւ ինչպե՞ս է քվեարկելու, ինչպես նաեւ չեն քննարկվել նման քվեարկության համատեքստում առաջացող հակամարտության կարգավորման այլ հնարավոր պայմանները:

1994 թվականից ի վեր, Եվրոպայի Անվտանգության եւ Համագործակցության Կազմակերպության (ԵԱՀԿ) Մինսկի խումբը, ներկայումս Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի եւ ԱՄՆ համանախագահությամբ, խթանում է բանակցությունները: Տաս տարի տեւած անպտուղ բանակցություններից հետո, 2004թ. նախաձեռնվեց հանդիպումների նոր ձեւաչափ՝ Պրահայի գործընթացը, որը ներառում է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարների միջեւ երկկողմ ուղիղ շփումներ: Անցած տասներկու ամիսների ընթացքում այդ հանդիպումների մասնակիցները, ինչպես նաեւ ԵԱՀԿ համանախագահները հանդես են եկել լավատեսական հայտարարություններով մոտ ապագայում հաշտագրի ձեռքբերման մասին: Սակայն հույժ կարեւոր է այդպիսի ընդհանուր լավատեսությունը վերածել շատ կոնկրետ համաձայն եւ գործողությունների:

Քրայսիս Գրուփի կողմից ներկայացված նախորդ զեկույցը ներկայացրել է ուսումնասիրություն, թե ինչպես են այսօր ապրում Լեռնային Ղարաբաղի եւ հարակից շրջանների հայ ու ազերի համայնքները եւ ինչպես են նրանք տեսնում հակամարտության լուծումը[fn]Քրայսիս Գրուփի Եվրոպական զեկույց N 166, Լեռնային Ղարաբաղ. Հակամարտության դիտարկումը տեղում, 14 սեպտեմբերի 2005թ.Hide Footnote : Այդ ֆոնի վրա, այս զեկույցում ուսումնասիրված են Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության պատճառները, վերլուծված է ԵԱՀԿ ղեկավարությամբ տարվող բանակցային գործընթացը՝ 1992թ. հետո տեղի ունեցած զարգացումներով, եւ սահմանված են խաղաղության հաստատման գործնական եւ իրացվելի ծրագրի անհրաժեշտ տարրերը:

Թբիլիսի-Բրյուսել, 11 հոկտեմբերի 2005թ.

Executive Summary

Settlement of the long running Nagorno-Karabakh conflict -- the most significant obstacle to stability in the South Caucasus -- remains elusive, despite more optimistic noises recently from Azerbaijan and Armenia. Eleven years after the 1994 ceasefire, burgeoning defence budgets, increasing ceasefire violations, and continuing demonisation by each side of the other side are ominous signs that time for a peace agreement is running out. But a compromise can now be constructed around an approach that, while addressing all the matters in dispute, leaves the core issue of Nagorno-Karabakh's ultimate status open for later resolution, after other measures have been put in place.

Key elements of that proposed settlement package include the withdrawal of the Armenia-backed Nagorno-Karabakh forces from the occupied districts of Azerbaijan surrounding the entity; the renunciation by Azerbaijan of the use of force to reintegrate the entity; the deployment of international peacekeepers; the return of displaced persons; and the re-opening of trade and communication links. Nagorno-Karabakh's status should ultimately be determined by an internationally sanctioned referendum with the exclusive participation of Karabakh Armenians and Azeris, but only after the above measures have been implemented. Until then Nagorno-Karabakh would remain part of Azerbaijan, though in practical terms it would be self-governing and enjoy an internationally acknowledged interim status.

Today Armenia and Azerbaijan remain divided on vital points. Azerbaijan does not accept any compromise of its territorial integrity, nor does it agree that Nagorno-Karabakh's population alone can vote on determining its final status. Armenia is not willing to support withdrawal from the seven occupied districts around Nagorno-Karabakh, or allow the return of Azerbaijan internally displaced persons (IDPs) to Nagorno-Karabakh, until the independence of Nagorno-Karabakh is a reality. There has been tentative discussion of a possible plebiscite to determine the entity's final status, but with none of the necessary detail agreed as to who would vote on what, when and how, nor any agreement as to what other settlement conditions would create the context for such a vote.

The Minsk Group of the Organisation for Security and Cooperation in Europe (OSCE), currently co-chaired by France, Russia and the U.S., has been facilitating negotiations since 1994. After a decade of fruitless talks, a new format of meetings, the Prague Process, involving direct bilateral contact between the foreign ministers of Armenia and Azerbaijan was initiated in 2004. During the past twelve months the participants and OSCE co-chairs alike have publicly expressed optimism that a deal can be reached soon. But there is an urgent need to translate that generalised optimism into very specific agreement and action.

An earlier Crisis Group report explored how the Armenian and Azeri communities of Nagorno-Karabakh and the surrounding districts live today and view resolution of the conflict.[fn]Crisis Group Europe Report N°166, Nagorno-Karabakh: Viewing the Conflict from the Ground, 14 September 2005.Hide Footnote Against that background, this report examines the causes of the Nagorno-Karabakh conflict, analyses the OSCE-led negotiations process as it has evolved since 1992, and identifies the necessary elements of a workable and achievable peace plan.

Tbilisi/Brussels, 11 October 2005

Subscribe to Crisis Group’s Email Updates

Receive the best source of conflict analysis right in your inbox.