Report / Middle East & North Africa 19 بانەمەڕ 2012 5 minutes

عێراق و كوردەكان: یارى زۆر مەترسیداری هایدرۆکاربۆنه‌کان

كورتەى جێبەجێكاریى

ناكۆكیەكى شاراوە و هێواش بەهۆی کێشه‌ی پێوه‌ندیدار به‌ خاک و سەرچاوەكان لە باكوورى عێراق لەسەرخۆ قوڵبدەدات. لە سەرەتاى مانگى نیسانى 2012، حكومەتى هەرێمى كوردستان هەناردەكردنى نەوتى لەرێگەى هێڵى نیشتمانى عێراقىه‌وه‌ وەستاند بەبیانوى ئەوەى بەغدا بەتەواوى پارەى تێچوونەكانى بەكارخستنى نەداوەتەوە بە كۆمپانیاكانى بەرهەمهێنان. وەڵامى حكومەتى فیدراڵى بریتى بوو لە هەڕەشەكردن بە كەمكردنەوەى پارەى فرۆتنى نەوت لە بەشە بووجەى ساڵانەى حكومەتى هەرێمى كوردستان، پاشان كەمكردنەوەى بۆ نیوە. ئەم سەرهەڵدانەى دواییش لە پەیوەندیە بەردەوام گرژەكانى نێوان هەولێر و بەغدا ئەم راستیە نیگەرانكەرەى بەدیارخست كە نەك تەنیا هەردووك لایەن شكستیان هێنا لە چارەسەركردنى ناكۆكیەكانیان، بەڵكو بەشێوەیەكى یه‌کلایه‌نە هەڵسان بە قووڵكردنى ئەم ناكۆكیانە تا ئەو رادەى كە وابەدیاركەوت دۆزینەوەى چارەسەریی سه‌ختتر له‌ رابردوویه‌. كاتەكە درەنگە، بەڵام باشترین رێگە بۆ بەرەوپێش چوون بریتیە لە رێكەوتنێكى نێوان هەولێر و بەغدا به‌ تیشک خستنه‌ سه‌ر یاساى هایدرۆکاربۆنه‌کان و پێکهاتن لەسەر ناوچە ناكۆكەكان. پێویستە یاریكەرە نێودەوڵەتیەكان – نەتەوە یەكگرتوەكان و شارەزاییە تەكنیكیەكەى، ویلایەتە یەكگرتوەكانى ئەمریكا بەهۆى بەرپرسیارێتى بێهاوتاى خۆیى و بەرژەوەندى ستراتیژى بۆ پاراستنى شتەكان لەسەر رێڕەوێكى راست – ده‌بێت دەستپێشخەریێكى نوێ دەست پێبكات بۆ گەڕاندنەوەى هەردووك لایەن بۆ سەر مێزى وتووێژ.

هەریەك لەم دوو لایەنە پاساوی خۆیان هەیە بەپشت بەستن بە مێژو و سكاڵا كەلەكەبووەكان و هەستى بەهێزى شیاوى. لەكاتى ئێستا هیچ لایەنێك ئارەزوو ناكات ناكۆكیەكە بەشێوەیەكى ئاشتیانە چارەسەر بكات لەرێگەى وتووێژی بەردەوام و جیدى چونكە هەردووك لایەن لەم باوەڕەدان كە سامانەكان زیاتر دەبێت و كات لەبەرژەوەندى ئەودایە. ئەمانە بە ھەڵەداچوون لەبەرئەوەى كات بەفێرۆ دەڕوات و چونكە هەنگاوە یه‌کلایەن و ئاڵوگۆرەكان پەیوەندیەكە بەرەو خاڵى لێكترازان دەبات بەشێوەیەك مه‌رجه‌کانی هایدرۆکاربۆن و هەست و سۆزەكان ئەوەندە زۆرن و بەرزن كە ناكۆكیەكە وەكو قازانج و سوودبەخش زیاتر لە وتووێژ و رێکه‌وتن له‌گه‌ڵیه‌ک بۆیان بەدیاردەكەوێت.

هەردووك لایەنى نائارەزوومەند لە پڕۆژەى عێراق كە بەهۆى پیلانبازى داگیركەرەوە دروستبووە، واتە عەرەب و كورد، 90 ساڵیان لە پێكەوەژیانى ناخۆش بەسەربردووە. كوردەكان چاوەڕوانى ئەم ساتەیان دەكرد كە تیایدا سەربكەون لە لابردنى كۆسپەكانى دەوڵەتێكى مەركەزى كۆنترۆڵكەر و هەندێك جاریش سەركوتكەر. كوردەكان دەزانن كاتێك بەغدا لاواز بێت دەتوانن هەنگاو بنێن بۆ نزیككردنەوەی خەونی بەدەوڵەتبوون لە واقیع، بەڵام كاتێك حكومەتى ناوەندى بەهێز دەبێت سەرچاوە باڵاكانى بەكاردەهێنێت بۆ گەڕاندنەوەیان بۆ شوێنى خۆیان بان خراپتریش. ئەمەش بۆیە كوردەكان زۆر نیگەرانن لە هەوڵەكانى سەرۆك وەزیران نوورى مالیكى بۆ كۆكردنەوەى هێز لەسەر حیسابى ره‌قیبه‌کان و نابێت پشت بە حكومەتى ناوه‌ندی عێراقى ببەستێت لە رادەستكردنەوەى ناوچە دەوڵەمەندەكان له‌ باری سەرچاوەوه‌ كە لەم باوەرەدایە که‌ خاوەندارێتیه‌ و هەموو ئامرازه‌کانی كۆنترۆڵكردنیانى بە زەبرى هێز هەیە. هەروەها نابێت یارى بكەن لەسەر جوولەیێكى رادیكاڵى لەلایەن توركیا بەرەو رێكەوتنێكى جودا لەگەڵ حكومەتى هەرێمى كوردستان كاتێك ئەنقەرە مەترسى بەردەوامى خۆى هەیە سه‌باره‌ت به‌ ورووژانى ئەم دواییەى دانیشتووە كوردەكان لەسەر خاكى خۆیان. بنیاتنانى دەوڵەتێكى بەهێز و پرچەككردن بە چەكى ئەمریكى لە ژێر كۆنترۆڵى بێ کێشه‌ی خۆى.

كوردەكان لەوەتەى گەیشتنیان بۆ بەغدا بەهۆى داگیركردنى عێراق لەلایەن ئەمریكا لە ساڵى 2003 یه‌وە بەشێوەیێكى تێگەیشتووانە ئەم شوێنە نوێیەى خۆیان و لاوازى حكومەتى ناوەندییان بەكارهێناوە بۆ پەرەپێدان بە هەرێمەكەیان. ئەوان بەدواى ئەوەدا دەگەڕێن كەلتوورى رەگەزپەرستى و پشتگوێخستنى ئابوورى بگۆڕن و هەروەها رێگەیێكى دەربازبوون دروست بكەن ئەگەر پەیوەندیەكانیان لەگەڵ بەغدا بگاتە خاڵى چاكنەبوونەوە. بەڵام هێشتاش بەچەندین رێگەوە ئەم بیرۆكەیە بنه‌ماکانی پێشبینى كردنى راستەقینە لەخۆدەگرێت: كوردەكان بە پێداگرتن لەسەر پێشەنگیان بێگومان بابەتەكان بەرەوخراپتر دەبەن و حكومەتى فیدرالى رازى دەكەن كە مەبەستیان بریتیە لە جیابوونەوە و بردنى بەشێكى باش لە ناوچە ناكۆكەكان كە كوردەكان بەگوێرەى مێژوو وەكو بەشێك لە نیشتمانی كوردستان لەقەڵەم دەدەن كە واپێدەچێت بڕێكى زۆرى نەوت و گازى تیادا بێت.

لەوانەیە ئەم شتەى كە بەغدا زۆر نیگەران دەكات ئەوەیە كە سەركردە كوردەكان كۆمپانیا نێودەوڵەتیەكانیان راكێشكردووە بۆ گەڕان بەدواى هایدرۆکاربۆن و سوودوەرگرتن لە سامانى نەوت و گازى پێشبینیكراویی هەرێم. ئەوان نەك تەنیا نەوەستان لە هێلى سەوزدا كە هەرێمەكەیان لە بەشەكانى ترى عێراق جیادەكاتەوە، بەڵكو لەجیاتى ئەمە چەند گرێبەستێكیان واژۆكرد لە بڕێ زەوى كە راستەوخۆ دەكەوێتە ناوچە ناكۆكەكان. دوا لایەن (وە گەورەترینیان) كە رازى بوو بە ئەنجامدانى ئەم یارییە برییتى بوو لە كۆمپانیاى ئێكسۆن مۆبیل (ExxonMobil) كە هاتە گۆڕه‌پانه‌که‌ لە مانگى تشرینى یەكەم\ ئۆكتۆبەر 2011 كە شەش بلۆكى وەرگرت كە دوانیان لەگەڵ گۆشەى سێیەم دەكەوێتە سنورى هێڵى سەوز. بەمەش خۆى خستە ناو جەرگەى ناكۆكیەكەوە، پاشانیش خێراكردنى هێزە دەرخەرەكان كە شیرازەى عێراق پارچەپارچە دەكەن. لەم كاتەدا ئێكسۆن مۆبیل لەوانەیە وایدانابێت كە بەم كارەى یارمەتى كۆكردنەوەى هەولێر و بەغداى لەسەر مێزى وتووێژ و بەرەپێشچوونى كاریگەرى لەسەر یاساى نەوت وگازى حكومەتى فیدرالیی دابێت، ئەو دەرئەنجامەى زۆر ئەگەرى هەیە بریتیە لەوەى هەردووك لایەن پێگەكانى خۆیان بەهێز بكەن كە بەمەش دەبێتە زیادكردنى هەلى ناكۆكیەكى توند. لە روانگەى بەغداوە، كوردەكان دەیانەوێت هەموو هەوڵێكى هەبوونى ستراتیژیەتێكى یەكگرتووى نەوتى فیدرالى شكست پێبهێنن، كە ئەمەش زیاتر و زیاتر ئەوان وەكو هاوبەشى باوەڕپێنەكراو لە حكومەت پیشان ده‌دات كە هەوڵى دابه‌شکردنی وڵات و جیابوونه‌وه‌ دەدەن.

بەڵام كوردەكان روبەرووى كێشەیەك دەبنەوە. لە كاتێکدا بەدواى سیاسەتێكى نەوتى سەربەخۆدا دەگەرێن و هەنگاوى گرنگیان ناوە بەرەو ئەم كۆتاییە بەهۆى دارشتنى رەشنووسى یاسای نەوتى خۆیان لە ساڵى 2007 و واژۆ كردنى زیاتر لە 40 گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیاكانى نەوتى بیانى بەبێ رەزامەندى بەغدا، ئەمان ئامرازه‌کانی هەناردەكردنى نەوتى خۆیان بەبێ یارمەتى و مۆڵەتى بەغدا لەدەست دەدەن. تا ئەمڕۆش حكومەتى فیدرالى كۆنترۆڵى خۆى بەسەر تۆرى هێلى نەوتى نیشتمانى و خەزێنە و بووجە بەكارهێناوە بۆ سنووركردنی هیواى كوردەكان.

بەهۆى پاڵەپەستۆكانى بەغدا و بەهۆى پەرۆشیان بۆ ئەوەى لەرووى ئابووریەوە پشت بەخۆیان ببەستن، هەولێر چاوى بڕیوەتە دەروازەیه‌كى تر بۆ نەوتەكەى كە ئەویش توركیایە. مەسعود بارزانى، سەرۆكى هەرێمى كوردستان، وەك دەڵێن بە سەردانكەرە بیانیەكان که‌ دێنه‌ شوێنى دانیشتنى لە چیا وتوویە كە ئەگەر مالیكى دواى هەڵبژاردنەكانى پەرلەمانى 2014 بمێنێتەوە، ئەوا كوردەكان رێگەى خۆیان دەگرنەبەر. بە ڕێكەوت نییە كە ساڵى 2014 ئەو ساڵەیە كە هەرێمى كوردەكان پێشبینى تەواوبونى دروست كردنى هێلى نەوتى ستراتیژیەتى خۆیان دەكەن كە یەكێكیان دەكەوێتە سنوورى ناوچەكانى حكومەتى فیدرالى پێش گەیشتن بە سنوورى توركیا. بۆ سەركردە كوردەكان پشتبەستنى ئابوورى به‌ دراوسێیه‌كى دیمۆكراتى خاوه‌ن دەروازەیێكى سەرنجراكێش لەگەڵ رۆژئاوا زۆر باشترە لە كۆنترۆڵى ره‌ژیمێك كە ئارەزووى ستەمكارى نیشان دەدات، كە هەموویان ئەم پرسیارە دەرووژێنن كە ئەنقەرە چى دەكات ئەگەر كوردەكان داوایان لێبكەن نەوتى ئەوان ببەن بەبێ رەزامەندى بەغدا.

ئامانجى سەرەكى توركیا لە عێراق بریتى بووە لە پاراستنى یەكێتى عێراق. تا ئەم دواییانه‌ هەنگاوى ئابوورى گرتۆتەبەر لەوەتەى 2007 ه‌وە كە بەشە جیاوازەكانى وڵات لە ئابووریێكى یەكگرتوودا دەبەستێتەوە بەهیواى ئەوەى سیاسەت، بەتایبەتى پەیوەندى نێوان بەغدا و هەولێر، هەمان رێچكە بگرێتەبەر. هەروەها هانى هەردووك لایەنى داوە بۆ رێكەوتن لەسەر یاسایێكى فیدرالى نەوت و گاز كە قازانجى زیادبووى ئەم جۆرە یاسایە ئەوەیە كە توركیا كە لە باری وزەوە هەژارە دەتوانێت نەوت و گاز لە كێڵگە زۆرەكانى باشوور و لە هەرێمى كوردستان هاوردە بكات، كە نزیكتر دەبێتەوە لە گەیشتن بە ئاواتەكەى بۆ ئەوەى ببێتە رێڕەوێكى گواستنەوەى سەرەكى بۆ هایدرۆکاربۆنه‌کانی هەرێم. بەڵام كوردەكان هیوادەخوازن كە تینوویه‌تى توركیا بۆ نەوت و گاز هاوتا بێت لەگەڵ تینوویه‌ى ئەوان بۆ پێکهێنانی دەوڵەت.

لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەرى ئەوە لە ئارادا نیە ئەنقەرە رێچكە و ناهومێدى خۆى بەهۆى شكستهێنانى دراوسێكەى بۆ رازى بوون لەسەر یاساى نەوت و پەرۆشى بۆ كرینى نەوت و گاز لە هەرێمى كوردى بگۆرێت. شێوازە نموونییەكەی ئەوەیە كە بەرهەمى كوردەكان هاوردە بكات بەبێ خستنەمەترسى پەیوەندیەكەى لەگەڵ بەغدا، كە ئەمەش زەحمەتە.

كوردەكان هیوایان نەبڕیوە. هەروەك واى دەبینن كە لەوانەیە قەیرانێكى ناوچه‌یی وەكو شەرى نێوان ئەمریكا و ئێران یان دابەش بوونى سوریاى دراوسێ روداوێكى گۆرینى یارى بهێنێتە ئاراوە كە ئەنقەرە رازى بكات پەیوەندى خۆى لەگەڵ بەغدا بخاتە مەترسى لە بەرانبەر زامنكردنى ئاسایشى وزە و بەربەستێكى پته‌و (كوردى) دژى عێراقێكى عەرەبى چارەنووس نەزانراو و گوماناوى و پڕ له‌ ئاژاوه‌ و ستەمكارى لایەنگرى ئێران. بەڵام لەوانەیە ئەم سیناریۆیانە ڕوونەدەن و لەبەر چەند هۆیێكە پێویستە هیوا بخوازرێت ئەم كارە ئەنجام نەدەن. وەڵام بۆ ئەم قەیرانە، بەمانایێكى تر، بریتیە لە هیوانەخواستن بۆ روودانی كارەساتێ که‌ دەرئەنجامى کاولکه‌ری بۆ هەمووان هەبێت.

گەیشتن بە رێكەوتنێك بۆ بەغدا و هەولێر زۆر زەحمەتە. بەڵام بەدیلەكان بێگومان زۆر خراپتر دەبن.

بەغدا \هەولێر\واشینگتۆن \بروكسێل،19ى نیسانى 2012

Download pdf to continue reading the full report

Executive Summary

A simmering conflict over territories and resources in northern Iraq is slowly coming to a boil. In early April 2012, the Kurdistan regional government (KRG) suspended its supply of oil for export through the national Iraqi pipeline, claiming Baghdad had not fully repaid operating costs to producing companies. The federal government responded by threatening to deduct what the oil would have generated in sales from the KRG’s annual budget allocation, potentially halving it. This latest flare-up in perennially tense Erbil-Baghdad relations has highlighted the troubling fact that not only have the two sides failed to resolve their differences but also that, by striking out on unilateral courses, they have deepened them to the point that a solution appears more remote than ever. It is late already, but the best way forward is a deal between Baghdad and Erbil, centred on a federal hydrocarbons law and a compromise on disputed territories. International actors – the UN with its technical expertise, the U.S. given its unique responsibility as well as strategic interest in keeping things on an even keel – should launch a new initiative to bring the two back to the table.

Each side has its narrative, based on history, accumulated grievances and strong sense of entitlement. For now, neither is inclined to settle the conflict peacefully through serious, sustained negotiations, as each believes its fortunes are on the rise, and time is on its side. They are wrong: time is running out, as unilateral, mutually harmful moves are pushing the relationship to the breaking point, with the hydrocarbons-driven stakes and attendant emotions so high that conflict looks more promising to them than accommodation and compromise.

The two unwilling partners in an Iraqi enterprise born of colonial machinations – Arabs and Kurds – have spent 90 years in unhappy cohabitation. Kurds have waited for the moment when they will succeed in removing the shackles of an overbearing, at times highly repressive, central state. They know that when Baghdad is weak, they can take steps to bring their dream of statehood closer to reality, but that when the centre is strong it will use its superior resources to push them back into their place – or worse. This is why the Kurds are so alarmed at attempts by Prime Minister Nouri al-Maliki to amass power at the expense of his rivals and rebuild a strong state, armed with U.S. weaponry, under his unchallenged control.

Ever since arriving in Baghdad on the coattails of the U.S. invasion in 2003, the Kurds understandably have used their new position and the centre’s weakness to develop their own region. They seek to reverse a legacy of discrimination and economic neglect but also to create an escape route should relations with Baghdad sour beyond repair. Yet, in many ways, this approach contains elements of a self-fulfilling prophecy: by pressing their advantage, Kurds inevitably aggravate matters, convincing the federal government that they are aiming for secession – and aiming to take with them a good chunk of disputed territory that Kurds claim as historically part of a notional Kurdistan but that also appears to be immensely rich in oil and gas.

Perhaps most worrying to Baghdad, Kurdish leaders have lured international companies to explore and exploit the region’s suspected hydrocarbons wealth. Nor have they stopped at the Green Line that divides their region from the rest of Iraq; instead, they have signed contracts for acreage located squarely in disputed territories. The latest (and largest) to agree to play this game was ExxonMobil, which arrived on the scene in October 2011, taking six blocks, two of which, along with a corner of a third, lie across the Green Line. It thus placed itself at the heart of the conflict, potentially accelerating the centrifugal forces that are tearing at the Iraqi fabric. While ExxonMobil may have calculated that by doing so it could help bring Baghdad and Erbil to the table and effect progress on a federal hydrocarbons law, the likelier outcome is that both sides will further entrench their positions, thus increasing the chances of violent conflict. From Baghdad’s perspective, the Kurds are making mincemeat of any attempt to have a unified federal oil strategy; increasingly, it views them as untrustworthy partners in government who are seeking to break up the country.

But the Kurds face a problem. While they pursue an independent oil policy and have taken important steps toward that end by drafting their own oil law in 2007 and signing over 40 contracts with foreign oil companies without Baghdad’s input or approval, they lack the means to export their oil without Baghdad’s help and therefore its permission. To date, the federal government has used its control over the national pipeline network, as well as its hold on the treasury and budget, to rein in the Kurds’ ambitions.

Hemmed in by Baghdad and anxious to become economically self-sufficient, Erbil is turning its eyes to another potential outlet for its oil: Turkey. Masoud Barzani, the Kurdish region’s president, reportedly told foreign visitors to his mountain redoubt that if Maliki remains in power beyond the 2014 parliamentary elections, the Kurds would go their own way. Not coincidentally, 2014 is when the Kurdish region expects to complete construction of its own strategic oil pipeline, one that skirts (federal government) Iraqi territory before reaching the border with Turkey. For Kurdish leaders, economic dependency on a democratic neighbour with an attractive window on the West is far preferable to a continued chokehold by a regime displaying authoritarian tendencies – all of which raises the question of what Ankara would do if the Kurds ask it to take their oil without Baghdad’s approval.

Turkey’s main objective in Iraq has been to keep it unified. To this end, it has undertaken economic steps since 2007 that would bind the country’s various parts into an economic union, hoping that politics, especially the relationship between Baghdad and Erbil, would follow suit. It also has encouraged both sides to agree to a federal hydrocarbons law, the added benefit of such legislation being that energy-poor Turkey could import oil and gas from Iraq’s immense southern fields, as well as from the Kurdish region, coming closer to fulfilling its aspiration of becoming a major transit corridor for regional hydrocarbons. The Kurds hope, however, that Turkey’s thirst for oil and gas will align with their own thirst for statehood.

Ankara is unlikely to shift course, frustration with its neighbour’s failure to agree on oil legislation and its eagerness to purchase oil and gas from the Kurdish region notwithstanding. Ideally, it would import Kurdish products without jeopardising its relationship with Baghdad, though that seems beyond reach.

The Kurds have not lost hope. As they see it, a regional crisis – such as war between Iran and the U.S. or the break-up of neighbouring Syria – might constitute a game-changing occurrence, persuading Ankara to risk its relations with Baghdad in exchange for energy security and a stable (Kurdish) buffer against an unpredictable, possibly chaotic, suspiciously pro-Iranian and increasingly authoritarian Arab Iraq. But such scenarios might not unfold and, for a multitude of reasons, one must hope they do not. The answer to the current impasse, in other words, is not to wish for a cataclysmic event with potentially devastating repercussions for all. It is not to bank on the central Iraqi government surrendering resource-rich territories it deems its own and has the means to hold on to by force. And it is not to gamble on a radical move by Turkey toward a separate deal with the KRG when Ankara has its own, deep-seated fears concerning a potentially newly invigorated Kurdish population on its own territory.

For Baghdad and Erbil, reaching a deal will be very difficult. But the alternatives surely would be far worse.

Baghdad/Erbil/Washington/Brussels, 19 April 2012