EU moet Turkije niet beduvelen

Europeanen moeten voor ogen blijven houden dat het doel lid te worden van de EU Turkije een gouden tijdperk heeft bezorgd van hervormingen en economische voorspoed.

Toen een halve eeuw van toenadering tussen Turkije en de Europese Unie een jaar of tien geleden vastliep, hergroepeerden de Turken zich om een sprong voorwaarts te maken, en de Europese Unie kwam ze halverwege tegemoet. Het gevolg was een revolutionaire periode van hervormingen. Een maand geleden gaven de Turkse kiezers, dankbaar voor de vruchtbaarste periode van politieke stabiliteit sinds decennia, de hervormingsgezinde regeringspartij AKP met 46,7 procent van de stemmen een klinkend vertrouwensvotum.

Nu is Europa aan de beurt om een gebaar te maken. In plaats daarvan blundert het, vindt het een uitbreiding van de Unie met Turkije 'niet opportuun', vreest het de immigratie en ziet het een paar niet-geïntegreerde Turken binnen de EU aan voor Turkije zelf. Eerst een aantal politici en nu de regeringen van Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, Denemarken en Nederland proberen Turkije te beduvelen met het nieuwe idee van een 'geprivilegieerd partnerschap', in plaats van het lidmaatschap dat sinds 1963 herhaaldelijk is beloofd.

Europeanen hoeven niet bang te zijn voor de doelstelling van Turkije om EU-lid te worden. Iedereen in Turkije is het ermee eens dat het land er nog helemaal niet klaar voor is. De eerst mogelijke datum voor het lidmaatschap ligt tien jaar verder. Turkije moet van alle kandidaten aan de strengste voorwaarden voldoen. Iedere EU-lidstaat kan het lidmaatschap van Turkije tegenhouden, en het Franse volk kan het afwijzen in een referendum. Bovendien maken de Turken, als en wanneer Turkije aanvaardbaar wordt voor de EU, er geen geheim van dat zij ook moeite kunnen hebben met de laatste stap, gehecht als zij zijn aan hun soevereiniteit.

Er is ook geen reden om de Turkse - meestentijds pragmatische - interpretatie van de islam te vrezen. De innemende minister van buitenlandse zaken van de AKP, Abdullah Gül, die dinsdag door het parlement tot president is verkozen, heeft zijn belofte onderstreept om het secularisme van het Turkse politieke systeem te behoeden. De vrouw van Gül draagt het modieuze hoofddoekje van Turkijes nieuwe islamitische conservatieven, maar mettertijd zal dit symbool waarschijnlijk net zo onopmerkelijk worden als dat van Erdogans vrouw, die net zo controversieel was toen Erdogan vier jaar geleden premier werd.

De secularistische massademonstraties in april en mei lieten zien dat Turkijes nog steeds machtige kemalistische establishment en waakzame samenleving de eerste zullen zijn om iedere echte poging om een theocratisch regime te vestigen in de kiem te smoren.

Europeanen doen er goed aan onderscheid te maken tussen heden en toekomst, en zich te herinneren dat het doel om lid te worden van de EU de stimulans en beweegreden was voor het gouden tijdperk van Turkse hervormingen van 1999 tot 2005. Ironisch genoeg heeft dat geleid tot vooruitgang op vele terreinen waarop rechtse critici in Europa wijzen als ze willen aantonen waarom Turkije geen lidstaat kan worden: armoede, een slecht bestuur en een gebrek aan religieuze en andere vrijheden.

De Turkse vorderingen hebben de Europese belangen zichtbaar gediend. De economie is vijf jaar lang met 7,5 procent per jaar gegroeid, het inkomen per hoofd van de bevolking is verdubbeld en de buitenlandse investeringen in Turkije maken een ongekende bloei door. Europese bedrijven, vooral uit Duitsland, hebben de leiding genomen bij het openen van grote supermarkten en de overname van diverse banken, voedingsconcerns en verzekeringsfirma's. Sinds de uit 1995 daterende douane-unie met Europa is Turkijes totale handelsvolume verviervoudigd; de helft daarvan bestaat uit de handel met de EU.

Internationaal gezien sluit Turkije zich doorgaans aan bij het gemeenschappelijke Europese buitenlandse en veiligheidsbeleid. Turkije is een belangrijke troepenleverancier geworden bij vredesmissies in Afghanistan, Congo, Libanon en het voormalige Joegoslavië. Omdat over zijn grondgebied pijpleidingen lopen die ooit zullen voorzien in 15 procent van de Europese olie- en gasbehoefte, kan het land de Europese energiezekerheid vergroten.

Een gedenkwaardige lawine van door de EU afgedwongen hervormingswetten heeft geholpen de Turkse samenleving te transformeren en democratiseren. Het Europese juridische toezicht heeft bijgedragen aan het kalmeren van de langlopende etnische opstand in de Koerdische gebieden. In 2004 leek de toenadering tussen de EU en Turkije zelfs een mogelijke oplossing voor het vastzittende conflict op Cyprus naderbij te brengen. Die kans kan zich opnieuw aandienen. De beschermende paraplu van de EU heeft immers ook geleid tot een verzoening tussen de schijnbaar onverzoenlijke vijanden Turkije en Griekenland.

Sinds 2005 is het proces echter onder druk komen te staan doordat de EU de moed in de schoenen is gezonken. De door de VS geleide oorlog in Irak heeft zelfs nog meer gedaan om de antiwesterse gevoelens in Turkije te doen oplaaien. Daardoor werden reacties uitgelokt van nationalistische Turkse openbare aanklagers en autoritaire generaals, die op hun beurt hebben geleid tot nieuwe Europese kritiek.

Turkse politici vermijden nu een pro-EU-standpunt in te nemen. Het leger heeft de aankopen van nieuw materieel in Europa op een laag pitje gezet. Met name Franse bedrijven hebben daaronder geleden. Religieuze en etnische minderheden zijn onder hernieuwde druk komen te staan. De ruzies over Cyprus zijn steeds schadelijker voor de diplomatieke inspanningen van de EU en Navo. Ankara geeft er blijk van een zelfstandige koers te willen varen in militaire aangelegenheden, met name ten aanzien van Noord-Irak, waar Turks-Koerdische rebellen hun bases hebben.

Er is nog wel degelijk tijd om deze ontwikkeling te keren. De technische voorbereidingen voor toetreding tot de EU worden voortgezet in de Turkse hoofdstad. In april stelde de AKP het meest intensief voorbereide actieplan op voor het voldoen aan de normen van de EU. Premier Recep Tayyip Erdogan heeft zich niet bekeerd tot de neonationalistische beweging die zich heeft ontwikkeld in reactie op de teleurstellende houding van de EU. In zijn eerste toespraak na zijn verkiezingsoverwinning beloofde hij zijn krachtige nieuwe mandaat te zullen gebruiken voor een herlancering van de door de EU bepleite hervormingen.

Om ervoor te zorgen dat dat inderdaad gebeurt, moet Europa serieus en eerlijk de hand uitsteken, met het doel van het Turkse EU-lidmaatschap voor ogen. Het toenaderingsproces tussen de EU en Turkije is niet, zoals een Franse politicus suggereerde, een flirt of een verloving die zomaar kan worden verbroken. Net als twee steden die met elkaar zijn vergroeid, overlappen Turkije en Europa - ooit gescheiden - elkaar op een manier die niet meer ongedaan gemaakt kan worden.