Kosova nuk mund të ketë të ardhme të qëndrueshme pa një zhvillim ekonomik të qëndrueshëm. Ky raport shqyrton rrugët për arritjen e këtij zhvillimi. Pas analizimit të gjendjes aktuale të ekonomisë, raporti vlerëson përpjekjet e deritanishme ndërkombëtare për të hedhur themelet e mirëqënies së ardhshme. Ai gjithashtu shqyrton të ardhmen e sektorit ish-shoqëror, si dhe planet e privatizimit dhe mundësitë për ristrukturim dhe investime.

Rindërtimi në periudhën e  pasluftës, pas fushatës së Ushtrisë Jugosllave dhe bombardimeve të NATO-s, është vetëm një nga sfidat e administratës ndërkombëtare. Pjesa dërrmuese e industrisë kosovare,e rrënuar nga keqadministrimi dhe e uritur për investime, edhe më parë ishte në gjendje të degraduar dhe gjithësesi nuk do të kishte pasur mundësi shpëtimi.

Me rënien e ekonomisë formale dhe me rritjen e shtypjes në vitet ‘90, tregu joformal ishte hapësira e vetme  ekonomike – me përjashtim të bujqësisë – për shumicën e shqiptarëve. Kjo, së bashku me remitancat e të afërmve që punonin në emigrim, ishin  rrugët e vetme të mbijetesës. Falë „sistemit paralel“, aftësia sipërmarrëse e shqiptarëve ishte mjaft e zhvilluar para konfliktit të viteve 1998-99, dhe përparoi menjëherë pas rënies së mbizotërimit serb në qershor 1999.

Megjithatë, bumi i menjëhershëm në ndërtim dhe tregëti i filluar në vitin 1999 ka kufizime të dukshme. Ai nuk mund të plotësojë boshllëqet strukturore të ekonomisë. Një masë e madhe e popullsisë vazhdon të jetojë në varfëri. Mbështetja në remitancat e emigrantëve dhe ndihmën e donatorëve nxjerr në pah mungesën e kapacitetit të brendshëm të ekonomisë kosovare.

Përparësitë ekonomike fillestare të UNMIK-ut ishin sigurimi i mallrave dhe shërbimeve elementare, ngritja e një rrjeti minimal të mirëqenies, dhe rindërtimi i shërbimeve. Realizimi i prioriteti të parë ka qenë përgjithësisht i suksesshëm, e po kështu ka pasur arritje të tjera të rëndësishme.

Regjistrimi i bizneseve ka qenë më i suksesshëm nga sa pritej. Është aplikuar një kornizë ligjore mjaft e mirë për aktivitet tregëtare. Shërbimi i Doganave ka funksionuar në mënyrë të shkëlqyer si gjenerues i të ardhurave për Kosovën, falë bashkëpunimit të fuqishëm ndërkombëtar dhe vendor në trajnimin dhe zbatimin e rregullave doganore.

Në anën tjetër, përparimi në aspektin e shërbimeve ka qenë zhgënjyes. Për të fituar besueshmëri, bashkësia ndërkombëtare duhet të fillojë përmirësimin e energjisë, telekomunikacionit, ujit dhe rrugëve. Komunikimi me shtetet kufitare është i keq dhe duhet të përmirësohet nëse synohet rritja ekonomike dhe integrimi rajonal.

Administrata ndërkombëtare duhet të merret me problemet urgjente strukturore të sektorit industrial të Kosovës. Ka mundësi të mëdha për integrimin vertikal si në agro-industri ashtu dhe në prodhim, fusha në të cilat veprojnë rreth 100 ndërmarrje shoqërore premtuese. Për të zhvilluar kushtet e nevojshme konkurruese, Departamenti i Tregëtisë dhe Industrisë i UNMIK-ut, së bashku me juristët e OKB-së në Prishtinë dhe Nju Jork, duhet të ndërtojnë mekanizmat e nevojshme përmes privatizimit, komercializimit kreativ, ndarjes së kompanive në degë më të vogla, apo përmes mënyrave të tjera për t‘i bërë asetet sa më likuide.

Këto probleme ekonomike kanë gjithashtu një përmasë të drejtpërdrejtë politike, e cila ndikon të gjitha aspektet e zhvillimit strukturor dhe institucional në Kosovë. Investuesit e mundshëm janë penguar nga fakti se nuk kanë ditur se cilat ligje do të zbatohen përfundimisht. Ata kanë nevojë të besojnë se një ndryshim në të ardhmen i statusit politik nuk do t‘i vinte në dyshim investimet e tyre apo nuk do ta tjetërsonte tërësisht mjedisin ku ata zhvillojnë biznesin e tyre. Kontradiktat në lidhje me pronësinë kanë një pasojë të ngjashme zbrapsëse.

Rrjedhimisht, UNMIK-u duhet të ngulmojë edhe më tej me privatizimin duke iu dhënë zgjidhje çështjeve mbi të drejtat e pronësisë që mund të dalin në këtë proces. Ai duhet t‘i garantojë investuesit e mundshëm se çdo vendim mbi statusin përfundimtar do të përfshijë miratimin e sovranit të ardhshëm për vendimet mbi privatizimin dhe të  drejtat që burojnë prej tyre, të përcaktuara gjatë periudhës së administrimit ndërkombëtar.

Ky hap është si urgjent ashtu dhe i drejtë duke pasur parasysh se UNMIK-u i ka kufizuar kompetencat e institucioneve vetëqeverisëse të Kosovës-të krijuara pas zgjedhjeve të nëntorit 2001-duke përjashtuar fushat më të rëndësishme të vendimmarrjes ekonomike.

Gjithashtu duhen gjetur mënyra për të ulur kriminalitetin. Forca e ligjit duhet të jetë më efektive dhe duhet të trajtohen çështjet e dështimit të sistemit të drejtësisë. Duhet të krijohet një mjedis në të cilin do të jetë më e lehtë dhe më me përfitim të veprohet në mënyrë të ligjshme se sa të jashtëligjshme. Duhet të zbatohen masa për të rritur besimin tek sistemi ligjor, siç janë skemat e mbrojtjes së dëshmitarit dhe viktimës, krahas fushatave te informimit publik mbi dëmet që i shkaktohen shoqërisë shmangia e paligjshme prej tatimeve.

Popullsia serbe e Kosovës është po aq e izoluar ekonomikisht sa edhe në aspekte të tjera. Megjithatë, pavarësisht nga frika dhe dyshimi i vazhdueshëm reciprok, rreth enklavave serbe zhvillohen kontakte të herëpashershme. Krijimi i kontakteve tregëtare mes serbëve dhe shqiparëve nuk është jetik vetëm për uljen e varfësrisë dhe izolimit ekonomik të serbëve të Kosovës. Ndonëse një mënyrë modeste, kjo është tepër e rëndësishme për rrëzimin e barierave mes serbëve dhe shqiptarëve dhe mund të përbëjë një qasje të çmuar drejt zgjidhjes së problemit të sigurisë dhe krijimit të një mjedisi të sigurt për një shoqëri shumëetnike.

Ky raport arrin në përfundimin se ekziston rruga drejt përparimit ekonomik nëse krijohet një mjedis i lirë për privatizim, investime dhe ristrukturim; nëse korrupsioni dhe krimi vihen nën kontroll dhe nëse përmirësohet arsimi; nëse normalizohen mardhëniet e Kosovës me fqinjët dhe nëse ekonomia e saj integrohet me rajonin; nëse UNMIK-u gjen mundësi për të ecur përpara me privatizimin; dhe nëse zgjidhet çështja më e rëndësishme politike, ajo e statusit përfundimtar.

Prishtinë/Bruksel, 19 dhjetor, 2001