Në Kosovë, koha po ikën. Status quo-ja nuk do të mund të mbahet më. Siç treguan trazirat e përgjakshme të marsit 2004, shqiptarët e Kosovës i bën të frustruar statusi i pazgjidhur, gjendja ekonomike si dhe problemet në marrjen me të kaluarën. Shumica shqiptare pret që bashkësia ndërkombëtare këtë vit të bëjë diçka rreth aspiratave të tyre për pavarësi. Nëse kjo nuk ndodhë, atëherë shqiptarët e Kosovës mund të veprojnë në mënyrë unilaterale. Në këto rrethana, nëse kihet parasysh qëndrimi armiqësor i shqiptarëve ndaj pakicave, serbët e Kosovës mund t'i ftojnë forcat e armatosura serbe që t'i mbrojnë këta dhe rajoni edhe një herë mund të zhytet në telashe.

Viti 2005 ose do të sjellë përparim në zgjidhjen e statusit të ardhshëm që konsolidon paqen dhe zhvillimin, ose -- ekziston rreziku -- Kosova do t'i kthehet konfliktit dhe të gjenerojë jostabilitet rajonal. Ky raport, që synon të thotë atë që nuk është thënë në Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit në përfundim të konfliktit në vitin 1999, udhëzon se si mund të bëhet ky përparim.

Si hap i parë, Grupi i Kontaktit prej gjashtë shtetesh duhet që, sa më parë që të jetë e mundur, të bëjë një deklaratë ku qartë do të shtrohej një afat kohor për zgjidhjen e çështjes së statusit dhe do të qartësoheshin tri rregullat themelore: se mbrojtja e të drejtave të pakicave në Kosovë është çështje nga e cila në masën më të madhe varet përparimi; se nuk do të lejohet as kthimi i Kosovës nën sundimin e Beogradit e as coptimi; por as ndonjë formë e mundshme e unifikimit të Kosovës me Shqipërinë apo me ndonjë shtet apo territor fqinjë nuk do të mbështetet. Në të njëjtën kohë, një emisar special duhet të emërohet nga Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së që të fillojë konsultimet rreth përmbajtjes së marrëveshjes dhe procesit me të cilin do të implementohet.

Kah mesi i vitit 2005, OKB-ja do të vlerësojnë përkushtimin e qeverisë së Kosovës për standardet e demokracisë, qeverisjes së mirë dhe të drejtave të njeriut. Nëse vlerësimi është pozitiv, emisari special duhet të përpilojë tekstin paraprak të marrëveshjes -- "Marrëveshja për Kosovën" -- si dhe detajet e një konference ndërkombëtare për pranimin e saj.

Nëse qeveria e re e Kosovës dëshiron që të shpiejë popullin e vet drejt pavarësisë së dëshiruar, duhet të ketë respektim të plotë të të drejtave dhe mbrojtje për serbët e Kosovës si dhe pakicat tjera. Kuvendi i Kosovës, me ndihmën ndërkombëtare, duhet që menjëherë të fillojë të përpilojë kushtetutën që do t'i kënaqte plotësisht këto shqetësime, dhe teksti i së cilës, nëse pranohet nga konferenca ndërkombëtare, do të bëhej pjesë e Marrëveshjes për Kosovën. Synim përfundimtar i Marrëveshjes, së bashku me kushtetutën e re, do të jetë krjimi i kushteve për pranimin e Kosovës si anëtare e plotë e bashkësisë ndërkombëtare.

Do të ishte me vend, duke pasur parasyshë se çfarë ka ndodhur në të kaluarën dhe paqartësitë rreth të ardhmes, që Marrëveshja dhe kushtetuta të caktojnë disa kufij mes vete -- të rëndësishëm për nga përmbajtja por të paktë në numër dhe me shtrirje relativisht të kufizuar -- në lirinë e veprimit të Kosovës së pavarur, në veçanti:

• Kosova do të zotohet në mënyrë eksplicite se nuk do të bashkohet me Shqipërinë apo ndonjë vend apo territor fqinj, përveç se në kuadër të integrimeve në BE;
   
• Do të ketë një numër gjyqtarësh ndërkombëtarë të emëruar në gjykatat e larta të Kosovës si dhe palë të caktuara ndërkombëtare do të kenë të garantuar një prezencë në këto instanca, që siguron se para këtyre gjykatave nxjerren çështjet themelore që kanë të bëjnë me të drejtat e pakicave dhe obligimet e tjera të dakorduara;
   
• E treta, Kosova do të pranonte një prezencë ndërkombëtare monitoruese -- "Misioni Monitorues i Kosovës" -- që do t'i raportojë bashkësisë së gjërë ndërkombëtare dhe do të rekomandojë masat gjegjëse nëse Kosova tërhiqet nga zotimet e saj.

Para fundit të vitit 2005 duhet të mbahet një konferencë ndërkombëtare, nën udhëheqjen e OKB-së, e ku do të merrnin pjesë përfaqësues të vendeve anëtare të Grupit të Kontaktit, BE-së, Beogradit dhe Kuvendit të Kosovës. Në fillim të vitit 2006, miratimi i kushtetutës së Kosovës nga qytetarët e Kosovës me një referendum do të shënonte hyrjen në fuqi të Marrëveshjes për Kosovën. Do të ishte e dëshirueshme, me qëllim të dhënies së efektit të plotë ligjor e politik, që Marrëveshja të miratohej edhe nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së. Sovraniteti de jure i Kosovës, nëse kjo nuk bëhet me një marrëveshje me Serbinë apo me një rezolutë të Këshillit të Sigurimit, do të duhej të njihej nga e tërë bashkësia ndërkombëtare, ose së paku nga anëtarë të saj (përfshirë SHBA-në dhe vendet anëtare të BE-së) që janë të gatshme të bëjnë këtë.

Duhet të mendohet për atë se Serbia -- e ndoshta edhe Rusia -- do të refuzojnë të bashkëpunojnë rreth disa pjesëve të Marrëveshjes apo do të refuzojnë të bashkëpunojnë fare. Por, procesi i propozuar nuk duhet të lejohet të mbetet peng i kësaj mundësie: gjendja në terren në Kosovë është tepër e brishtë dhe status quo-ja është e paqëndrueshme në shumë pika që bashkësia ndërkombëtare të lejojë që statusi i ardhshëm të lihet i pazgjidhur pafundësisht. Derisa shqetësimet legjitime serbe duhet të merren parasyshë plotësisht, veçanërisht ato për statusin e pakicës serbe në Kosovë, Beogradit duhet t'i tërhiqet vërejtja se "treni po niset, me apo pa juve" dhe të inkurajohet të marrë pjesë plotësisht në gjetjen e zgjidhjes më të mirë.

Politika rreth Kosovës është drejtuar mjaft gjatë nga ndjenja se gjërat janë mirë. Potenciali për shpërthim të sërishëm të dhunës është shumë real. Bashkësia ndërkombëtare, në veçanti vendet anëtare të Grupit të Kontaktit, duhet të vendosin nëse duan të marrin në dorë agjendën apo do të lejojnë gjërat t'u ikin nga dora derisa në terren të fillojnë zhvillime të pakëndshme me të cilat do të duhet të merren pastaj. Agjenda e dhënë këtu kërkon kurajo politike si dhe eneregji. Por, alternativat e saj janë shumë më të këqia.

Prishtinë/Beograd/Bruksel, 24 Janar 2005