Grafik ve Haritalarla Türkiye'deki PKK Çatışması

Grafik ve Haritalarla Türkiye'deki PKK Çatışması

  • Kasım 2016’da çatışmanın yerle bir ettiği Şırnak merkezdeki yıkık binalar arasında yürüyen bir kadın. AFP/ILYAS AKENGIN

    ANADOLU AJANSI, AFP/Stringer aracılığıyla

    Share

2015 yılının Temmuz ayında iki buçuk yıllık çatışmasızlık sürecinin sona ermesinin ardından, Türk güvenlik güçleri ile (Ankara, ABD ve AB’nin terör örgütü olarak kabul ettiği) PKK arasındaki çatışmalar 40 yıllık tarihindeki en ölümcül dönemlerden birine sahne oldu. 

Bu zaman diliminde çatışmalar birkaç safhadan geçti. 2015-2017 arasında çatışma benzeri görülmemiş şekilde güneydoğudaki bazı kentsel merkezlere ve yer yer batıdaki metropollere sıçradı. Yoğun güvenlik operasyonlarının ardından 2017’den itibaren çatışma Türkiye’nin güneydoğusundaki kentsel alanlarda yoğunlaştı. 2019 itibariyle ise Türkiye içinde yoğunluğu azalan çatışmalar ve operasyonlar ağırlıklı olarak Kuzey Irak ve Kuzey Suriye’ye kaydı. 

Uluslararası Kriz Grubu, Brüksel'deki genel merkezine bağlı faaliyet gösteren İletişim Departmanının koordinasyonunda, tırmanan şiddetin yol açtığı ölümleri açık kaynaklara dayandırarak kayıt altına almaktadır ve Armed Conflict Location and Event Data Project (ACLED) tarafından derlenen çatışma verilerini analiz etmektedir. Bunun için, Türk Silahlı Kuvvetleri açıklamalarını, Türkçe yayın organlarını, çatışma bölgelerinde faaliyet gösteren insan hakları kuruluşlarının açıklamalarını ve PKK'ya ait veya yakın çevrimiçi web sitelerini takip etmektedir.

Kriz Grubu’nun açık kaynaklara dayandırdığı verilere göre Temmuz 2015′ten beri (son güncelleme: 3 Mart 2024),

en az

0

kişi Türkiye ve Kuzey Irak'ta güvenlik güçleri ve PKK arasındaki çatışmalarda veya terör saldırılarında öldü.

0

Siviller

Kriz Grubu tarafından silahlı çatışmalara katılmayan kişiler olarak sınıflandırılan bu grup, çoğunlukla güneydoğudaki kentsel yerleşim alanları ile büyük şehirlerde gerçekleştirilen bombalı saldırılarda hayatını kaybetmiştir. (Kriz Grubu yalnızca açık kaynaklar ile doğrulayabildiği isimleri veri tabanına dahil etmektedir).

0

Güvenlik Gücü Mensupları

Bu kategori asker, polis ve korucuları kapsamaktadır. Güvenlik güçleri arasındaki dağılımı görmek için buraya.

0

Tanımlanamayan Kişiler

Ağırlıklı olarak sokağa çıkma yasaklarının ilan edildiği kentsel bölgelerde ölen 16-35 yaş arasındaki kişileri kapsar. Özellikle kentsel yerleşim alanlarında çatışmaya katılmayanlar ile sivil kıyafetli militanlar arasındaki çizginin net olmaması sebebiyle bu gruptaki kişiler sivil veya militan olarak tanımlanamamaktadır.

0

PKK Militanları

Bu kategori, uluslararası alanda terör örgütü olarak tanınan PKK ile bağlantılı grupları kapsamaktadır. Kriz Grubu, gerçekte PKK ölümlerinin sayısının doğrulayabildiğinden daha fazla olduğunu varsaymaktadır. Ankara yetkilileri 2023 ortası itibariyle Temmuz 2015’ten bu yana - Suriye dahil - 40 bine yakın PKK militanının “etkisiz hale getirildiğini” açıklamıştır. (bkz. Metodoloji ve Terminoloji).

Güvenlik güçleri ile PKK militanları arasındaki çatışmalar 2015/2016 kış aylarında iyice tırmandı. Bu dönemde çatışma PKK’nın gençlik yapılanmasının barikat ve hendekler vasıtasıyla hakimiyet kurmaya çabaladığı bazı kentsel ilçelere sıçradı. Haziran 2016’dan itibaren güvenlik güçleri bu bölgelerde “kamu düzenini yeniden tesis ettikten” sonra, çatışma yeniden kırsal alanlara kaydı.

Ölen PKK militanlarının ölen güvenlik gücü mensuplarına oranı çatışmanın değişen güç dengesi ile ilgili iyi bir göstergedir. Temmuz 2015’ten bu yana her bir güvenlik gücü mensubu başına ölen PKK militanlarının sayısı dalgalı bir seyir seyretmiştir.

Çatışmalar ile Bağlantılı Şiddet Olayları

Çatışmanın genel seyri içinde ölümlerin sayısı zaman içerisinde düşerken, çatışma ile bağlantılı şiddet olaylarının sayısında artış yaşandı. 2020 yılının ortalarından itibaren, çatışmaların yoğunluğu 2015-2017 döneminin üzerine çıktı.

Devlet güvenlik güçleri ile PKK militanları arasında çatışmaların yoğun şekilde yaşandığı Kuzey Irak’ta bulunan Hiror köyünde bir evin üzerinde duran kişi. 25 Nisan 2023. Safin HAMID / AFP

pkk-2024-TK.gif

Devlet güvenlik güçleri ile Kuzey Irak’ta PKK, Kuzey Suriye’de ise YPG (“Halk Savunma Birlikleri”) arasındaki çatışma ile bağlantılı şiddet olaylarının yoğunluğu kademeli olarak arttı. Bu süre zarfında Türkiye içindeki çatışmaların yoğunluğu ciddi oranda azaldı. 2019’dan itibaren güvenlik güçleri, SİHA’lar da dahil olmak üzere PKK ve YPG’ye karşı yürütülen operasyonlarda hava kuvvetlerini daha yoğun şekilde kullanmaya başladı. ACLED verilerinin kullanımına ilişkin detaylar için metodoloji bölümüne bakınız. 

Zaman içerisinde çatışmalarda ölen Türkiye doğumlu PKK militanlarının sayısı azalırken, Suriye doğumluların oranı artmıştır. 

Ölüm Yerlerine Göre Dağılım

13 Kasım 2018'de Bursa'da bir Türk askerinin cenaze törenine vatandaşlar katıldı. ANADOLU/Ali Atmaca

Kriz Grubu Veri Tabanı: Türkiye & Kuzey Irak / Temmuz 2015'ten beri

Kategorilere Göre Dağılım

11 polisin yaşamını yitirdiği ve 78 kişinin yaralandığı Şırnak’ın Cizre ilçesindeki bir polis karakoluna PKK’nın düzenlediği bombalı saldırı sonrasında yükselen duman. Ağustos 2017 (AFP/STR)

Güvenlik Gücü Mensubu Ölümleri

Temmuz 2015'ten bu yana militan saldırıları ve PKK ile çatışmalarda 1044'ü asker, 304'ü polis ve 130'u köy korucusu (Türk devleti tarafından silahlandırılan ve finanse edilen etnik Kürtlerden oluşan paramiliter güçler) olmak üzere en az 1.478 güvenlik gücü mensubu hayatını kaybetti.

El yapımı patlayıcılar (EYP), ateşkesin sona ermesinden bu yana tüm devlet güvenlik gücü mensuplarından 568'ini öldürdü. İlave 46 kişi şehirdeki keskin nişancılar tarafından öldürülürken, 115 kişi de roket güdümlü el bombalarının kullanıldığı saldırılarda hayatını kaybetti. Diğer tüm ölümler, medya raporlarında veya resmi askeri duyurularda ayrıntılı olarak açıklanmayan militan saldırıları veya çatışmalar sırasında meydana geldi.

Temmuz 2015'ten bu yana öldürülen devlet güvenlik güçleri mensuplarının yaş ortalaması 28,6'dır.

Sınıflandırılmış Güvenlik Gücü Mensubu Ölümleri

Güvenlik Gücü Mensubu yaşları

Sivil Ölümler

Temmuz 2015’ten beri en az 622 sivil ve 226 “tanımlanamayan kişi” ölmüştür.

Yerel insan hakları gruplarının açıkladığı 40 isim iddialara göre Temmuz 2015’ten beri çatışmanın kentsel safhasında ölmüştür. Ancak Kriz Grubu bu isimleri açık kaynak metodolojisi ile doğrulayamamaktadır. Dolayısıyla bu isimler “doğrulanamayan” kategorisine dahil edilmiştir.

PKK Ölümleri

Temmuz 2015’ten beri en az 4612 PKK militanının öldüğü Kriz Grubu tarafından doğrulanmıştır. PKK öldürülen mensuplarını bazen haftalar, aylar ve hatta yıllar sonra açıkladığı için bunları açık kaynaklar ile doğrulamak güçleşebilmektedir.

Temmuz 2015’ten beri en az 4067 militan PKK’nın ana silahlı kanadı HPG mensubu olarak doğrulanmıştır. Öldürülen 538 militan PKK’nın gençlik yapılanması YPS mensubu olarak, 7 militan ise Türkiye’nin batısında saldırılar düzenleyen TAK mensubu olarak doğrulanmıştır.

Ölen PKK militanlarının yaklaşık %25′i kadındır.

Üst Düzey PKK Militanları (aylık ölümler - 12 aylık hareketli ortalama)

Temmuz 2015 Öncesi Ölümler

Kriz Grubu’nun 2011’den beri düzenli olarak kaydettiği veriler, PKK’nın tek taraflı ateşkes ilan ettiği ve hükümetin “çözüm sürecini” yürüttüğü Mart 2013 ve Temmuz 2015 arasında şiddetin düşük yoğunlukta devam ettiğini ve az sayıda da olsa ölümün gerçekleştiğini göstermektedir.

Haziran 2014'te Diyarbakır'da Türk polisiyle çatışan Kürt gençler. AFP/İlyas Akengin

Metodoloji ve Terminoloji

Bir kadın Cizre ilçesindeki hasar görmüş evinin camından dışarıya bakarken. 8 Mart 2016, AFP/Ilyas Akengin

Kriz Grubu 2011’den beri PKK çatışmasında öldüğü açıklanan isimleri açık kaynaklar ile doğrulayarak veri tabanında kayıt altına almaktadır. Alevlenen çatışmalardaki saha dinamiklerine ışık tutmak amacıyla, Kriz Grubu Temmuz 2015’ten beri öldüğü açıklanan kişilerin ismini geliştirdiği açık kaynak metodolojisi ile doğrulayarak veri tabanına dahil etmektedir. Yalnızca ismi açıklanmış olan kişiler Temmuz 2015 sonrası verilere dahil edilmiştir. Açıklanan isimler basında çıkan haberler ve/veya sosyal medya aramaları aracılığıyla yaş, memleket gibi biyografik veriler, özgün fotoğraflar, cenaze törenlerine ait fotoğraf veya haberler, ve/veya ölen kişinin ailesi ve yakınları ile basında çıkan röportajlara dayandırılarak doğrulanmaktadır. İsmi açıklanan, ancak ek veriler ile öldüğü netleştirilemeyen kişiler “doğrulanamayan” kategorisine dahil edilmektedir.

Kriz Grubu, açık kaynaklara dayanarak topladığı ölüm verilerine ek olarak, Armed Conflict Location and Event Data Project (ACLED) tarafından Türkiye, Kuzey Irak ve Kuzey Suriye'de çatışma bağlantılı şiddet olaylarına ilişkin seyri gösteren verileri görselleştirmektedir. Kriz Grubu Haziran 2023’te yapılan güncelleme kapsamında bu görsel açıklayıcıya ACLED verilerine dayalı yeni görselleri dahil etmiştir. 

Kriz Grubu bu çalışmasını dayandırdığı veri setini üçüncü kişiler ile paylaşmamaktadır. Bu çalışmamız ile ilgili geribildirimlerinize çok değer veriyoruz. Geribildiriminizi media@crisisgroup.org e-posta adresine iletebilirsiniz. Her bir kategori için başvurulan veri toplama ve doğrulama yöntemi ile ilgili daha fazla bilgiye aşağıda yer verilmiştir.

1. Güvenlik Gücü Mensupları

Devlete bağlı güvenlik gücü mensupları üç kategoride kaydedilmektedir: asker, polis ve korucular. Kriz Grubu yaşamını yitiren güvenlik gücü mensuplarına dair verileri basında çıkan haberlere, cenaze törenleri ile ilgili haberlere ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin resmi açıklamalarına dayandırmaktadır. Bu kategorideki verilere doğrudan PKK militanları ile çatışmalarda yaşamını yitiren güvenlik gücü mensuplarının yanı sıra görev dışındayken çatışma bölgelerinde ölenler de dahil edilmektedir. Kriz Grubu trafik kazalarını, intihar vakalarını veya diğer çatışma dışı kayıpları – açıkça basında güvenlik operasyonları ile ilişkilendirilmedikleri sürece – veri tabanına dahil etmemektedir.

2. Sivil ve Tanımlanamayan Kişiler

Kriz Grubu, sivil ölümler için Türkçe basında çıkan haberlerin yanı sıra çatışmalarda ölen isimler konusunda çoğunlukla güvenilir veriler sunan Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TIHV) gibi kuruluşların açıklama ve verilerini de dikkate almaktadır.

Kriz Grubu, açıklanan isimlerin sivil olup olmadığını tutarlı bir metodolojiyle araştırmaktadır. Buna göre, bir ismin sivil olarak sınıflandırılması için aşağıdaki kriterler göz önünde bulundurularak bir değerlendirme yapılıyor: i. açıklanan ismin basında çıkan haberler veya diğer kaynaklar ile çatışmaya katılmadığının kesin olarak doğrulanması; ii. açıklanan ismin yaşı veya diğer faktörler göz önünde bulundurulduğunda silahlı çatışmaya katılım olasılığının düşük olması; iii. açıklanan ölümün sokağa çıkma yasaklarının uygulandığı alanların dışında gerçekleşmesi.

Çatışmaların özellikle 2016’nın ilk yarısında güneydoğudaki kentsel yerleşim alanlarına kayması ve sivil giyimli PKK’lı gençlerin sahneye çıkması sonucunda sivil ve militan arasındaki çizgi git gide belirsizleşmiştir. Dolayısıyla öldüğü kesin olarak tespit edilen bazı isimlerin sivil olduğu doğrulanamazken PKK veya ona bağlı gruplar da bu isimleri kendi mensupları olarak açıklamamıştır. Bu belirsizliği yansıtmak amacıyla Kriz Grubu çatışma bölgelerinde öldüğünü doğrulayabildiği, fakat PKK veya bağlantılı gruplarla ilişkisi olup olmadığını belirleyemediği çoğunlukla 16-35 yaş arasındaki kadın veya erkekleri “Tanımlanamayan Kişiler” olarak sınıflandırmıştır.

3. PKK Militanı

Öldürülen PKK militanlarına dair veriler basında çıkan Türkçe haberlere, veya PKK’ya bağlı gruplar ile ilişkili online haber kaynaklarına dayandırılmaktadır. PKK’nın silahlı kanadı HPG, gençlik yapılanması YPS ve örgüt bağlantılı TAK çatışmalarda ölen militanlarının isimlerini bazı biyografik bilgiler ile birlikte yayınlamaktadır.
PKK'ya yakın kaynaklar bilinmeyen bir sebeple bazı mensuplarının ölümünü haftalar, aylar hatta yıllar sonra açıklayabilmektedir. Bu da PKK ölümlerinin veri tabanına dahil edilmesinde gecikmeye yol açabilmektedir.

Kriz Grubu yalnızca açık kaynak metodolojisi ile öldüğünü doğrulayabildiği isimleri veri tabanına dahil etmektedir. Dolayısıyla bu kategoriye dahil edilen isimler güncelleme tarihi itibariyle Kriz Grubu’nun ölümünü doğrayabildiği PKK militanlarını, yani asgari sayıyı yansıtmaktadır.

“Tanımlanamayan kişiler”, “sivil” ve “PKK militanı” kategorilerindeki bazı ismlerin öldüğü tarih net olarak bilinmemektedir. Günü doğrulanamayan ancak hangi ayda veya haftada gerçekleştiği bilinen ölümler Kriz Grubu veri tabanında söz konusu ayın veya haftanın son gününe eklenmektedir.

Kriz Grubu, HPG’nin “komutan” olarak tanımladığı veya sahada önemli roller verdiğini açıkladığı (bir grup militana liderlik etmek veya bir bölge için sorumlu olmak gibi) PKK militanlarını üst düzey olarak sınıflandırmıştır. Mevcut olduğu durumlarda, bu veriler ilgili militanların katılım tarihi, yaşı ve Türkçe kaynaklardaki bilgilerle doğrulanmıştır. TSK’nın “üst düzey” olarak açıkladığı, ancak HPG kaynaklarında bunun doğrulanamadığı şahıslar bu kategoriye dahil edilmemiştir.

4. Çatışmalar ile Bağlantılı Şiddet Olayları

ACLED, protestolar, silahlı çatışmalar, yağma ve şiddet içermeyen toprak transferi gibi çeşitli kategorilerdeki olayları çatışmalar ile ilgili veri tabanlarında kayıt altına almaktadır. Çatışma odaklı bu çalışmanın amacı doğrultusunda, “şiddet olayları” aşağıdaki ACLED alt olay türlerini kapsayacak şekilde seçilmiştir: “hava/İHA/SİHA saldırısı”, “silahlı çatışma”, “el bombası”, “uzaktan patlayıcı/kara mayını/EYP”, “bombardıman/roket/füze saldırısı”, “intihar bombası” ve “saldırı”. Yukarıdaki hareketli haritada çatışmanın yoğunluğunu göstermek için şiddet olayları (nokta şeklinde) ACLED yer kodlamasının 20 km yarıçapı içerisine rastgele yerleştirilmiştir.

Suriye için ACLED verileri 2017 yılından itibaren kaydedilmeye başlandığı için, 2016 yılında Kuzey Suriye’de gerçekleşen “şiddet olayları” için yukarıdaki ACLED kategorileriyle (169-205) benzeşen olay kodları baz alınarak Integrated Crisis Early Warning System (ICEWS) verileri kullanılmıştır. ICEWS verileri, görselleştirilen şiddet olaylarının yüzde 0,2'sini oluşturmakta ve Kriz Grubu analistlerinin 2016'da Suriye'de Türk güvenlik güçleri ile YPG arasındaki çatışmalara ilişkin analiziyle örtüşmektedir. 

Subscribe to Crisis Group’s Email Updates

Receive the best source of conflict analysis right in your inbox.