Kıbrıs’ta başlayan yeni barış süreci, adanın çözüme kavuşturulamayan bölünmüşlüğüne son vermek için en iyi fırsatı sunmakta. Bu değişim, büyük ölçüde Dimitris Hristofyas’ın Kıbrıs Rum Cumhurbaşkanlığı’na sürpriz şekilde seçilmesiyle gerçekleşti. Kıbrıslı Türk muadili Mehmet Ali Talat’la birlikte Hristofyas, Birleşmiş Milletler (BM) arabuluculuğunda yürütülen görüşmelerin başarıya ulaşması için siyasi irade gösteriyorlar. Türkiye gibi kilit önemdeki aktörler yapıcı olmayı sürdürüyor. Diğer dış aktörlerin, özellikle de BM ve Avrupa Birliği’nin (AB) Kıbrıslıların güvenlik ve refahını arttıracak, Türkiye’nin Avrupa hedefinde ilerlemesine imkan tanıyacak ve AB’nin bu bölge ve ötesindeki politikasına gitgide daha fazla zarar veren bir sorunu aşmasını sağlayacak kapsamlı bir çözüme tam destek ve katkılarını vermeleri gerekmekte.  

21 Mart 2008’deki ilk buluşmalarından bu yana Hristofyas ve Talat, başkent Lefkoşa’daki Ledra Caddesi’nde yeni bir geçiş noktası açtılar ve hazırlık
görüşmelerinde kayda değer gelişme sağladılar. 23 Mayıs’ta yaptıkları ortak açıklamayla iki eşit kurucu devletten oluşan, tek bir uluslararası kimliğe sahip iki toplumlu, iki kesimli federe bir ortaklık devletinin
kurulmasına bağlılıklarını teyit ettiler. İki cumhurbaşkanının haziran ayının sonunda yeniden buluşmaları ve sağlık, yol güvenliği ve çevre konularında iki toplum arasındaki koordinasyonu güçlendirecek önlemlere ilişkin bir anlaşmaya varmaları bekleniyor. İki liderin bu tarihte ya da en geç temmuz ayı ortasında ilerleme kaydetmeleri ve 1 Eylül 2008’i tam kapsamlı müzakereler için başlangıç tarihi olarak ilan etmeleri gerekiyor. 

İki taraf da bunun yalnızca bir başlangıç olmakla birlikte yakın gelecekte adanın yeniden birleşmesi için son şans olabileceğinin farkında. Annan Planı’nın 2004 yılındaki referandumlarda Kıbrıslı Türklerce kabul edilmesinden ve Kıbrıslı Rumlarca reddedilmesinden bu yana bölünmeyi teşvik eden birçok dinamik ortaya çıktı. Halihazırdaki görüşmelerin başarısızlığa uğraması, adada bir öç alma siyaseti ve güvensizlik döngüsünün oluşmasını tetikleyecek; Türkiye-AB ve AB-NATO ilişkilerini olumsuz yönde etkileyecek; Kıbrıs sorununu AB’nin kalbinde kalıcı bir rahatsızlık unsuruna dönüştürecek ve 2007’deki Kıbrıs’ta petrol arama krizi hatırlanırsa yeni askeri gerilimlerin doğmasına neden olacaktır.

Kapsamlı müzakereler öncesinde ve sırasında çalışma grupları ve teknik komiteler, liderlerin dikkatine sunmak için yeni seçenekler ortaya koymak üzere toplanmayı sürdürmeli. Şu anki ivme korunmalıdır. İki taraftaki şüpheciler ve milliyetçiler, görüşmeleri rayından çıkarmak için fırsat kollamaktalar. 2008 Şubatı’nda yeniden seçilme şansını yitiren eski Kıbrıs Rum Cumhurbaşkanı Tassos Papadopoulos ve onlarca yıl Kıbrıslı Türklerin liderliğini yürütmüş olan Rauf  Denktaş gibi iki uzlaşmaz, katı görüş yanlısı liderin yürütülen sürece yönelik eleştirileri, Hristofyas ve
Talat’ın bir çözüme ulaşmaya ne kadar kararlı olduklarını gözler önüne sermektedir.   

Kıbrıs’a coğrafi yakınlığı, adadaki büyük askeri mevcudiyeti ve Kıbrıs Türk yönetimine verdiği güçlü destek göz önüne alındığında Türkiye’nin pozisyonu son derece önemlidir. İktidardaki AK Parti hükümeti, 2004 yılında olduğu gibi bugün de çözümü desteklemekte ve Dışişleri Bakanlığı, bir çözüme ulaşılması yolunda kararlılığını dile getirmekte. Türk ordusu, 2004’te verdiği uygun bir anlaşma karşılığında adadan asker çekme taahhüdüne hâlâ bağlıdır ve bu yapıcı tutumunu korumaktadır. Kıbrıslı Türkler, BM’nin kabul görmüş parametreleri doğrultusunda bir çözüme ulaşmak için Ankara’nın tam desteğine sahip olduklarını belirtmektedirler. Türkiye’de AK Parti’ye açılan kapatma davasından kaynaklanan iç siyasi çalkantıların azalması, görüşmelerin başarıya ulaşma şansını arttıracaktır. Ne var ki bu iç siyasi sorunlar, Kıbrıs’taki ilerlemeyi durdurmayacaktır.     

Kıbrıslı Rumlarla Türkiye arasındaki güvensizlik en önemli engellerden biridir. Kıbrıslı Rumların Hristofyas liderliğinde pozisyonlarının değişmesine karşın Ankara, Rumların niyetlerine kuşkuyla yaklaşmakta; Kıbrıslı Rumlar da Türkiye’nin samimiyetsiz ve güvenilmez olduğunu düşünmeye devam etmektedir. 40 yıldır görüşmeyen bu iki taraf, birbirlerini hemen hiç tanımamakta ve milliyetçi medyalarında yer bulan aşırı söylemlere derhal inanmaya hazır gözükmekteler. Türkiye, Kıbrıs Rum hükümetinin tüm adanın çıkarlarını temsil ettiğini reddetse de Kıbrıslı Rumlarla iletişime girmelidir. Aynı şekilde Kıbrıslı Rumlar da uzun zamandır var olan Kıbrıs Türk yönetim yapısıyla çalışma konusunda daha istekli olmalıdır. AB üyesi ülkeler ve diğer dış aktörler de daha iyi bir iletişimin kurulmasına yardımcı olabilirler.

BM Genel Sekreteri, kapsamlı görüşmeleri kolaylaştırmak ve tüm bölgesel ve uluslararası aktörlerin bilgilenmelerini ve destekleyici olmalarını temin etmek amacıyla yeni bir üst düzey özel danışman atamalıdır. Kıbrıslı Rumlarla Türkiye arasındaki ilişkinin kopması durumunda birçok alandaki politikalarının zarar görmesi riskiyle karşılaşacak AB’nin süreçte daha aktif bir rol alması, örneğin çözümü destekleyecek mâli enstrümanlar için şimdiden hazırlık yapması gerekir. 

AB çatısı altında doğru ve kapsamlı bir çözümden Kıbrıs’taki iki toplumun ekonomisi ve güvenliğinin yanı sıra Türkiye de önemli ölçüde yarar sağlayacaktır. Tüm taraflar zorlu bir uzlaşma yolunda çalıştıkları için acı hatıralarını ve geçmiş güvensizliklerini bir kenara bırakmalı ve bu hedefe yoğunlaşmalılar.

Lefkoşa/İstanbul/Brüksel, 23 Haziran 2008