Yükselen Arap-Kürt geriliminin Irak’ın istikrarını yeniden tehdit ettiği bu zamanlarda komşu Türkiye’nin Irak Kürdistan’ı üzerine düşen gölgesi daha da büyümekte. Bu durum, karşıtlıkları içinde barındırıyor. Türkiye bir yandan jetleriyle, yasaklı PKK’nın (Kürdistan İşçi Partisi-Partiya Karkerên Kurdistan) kuzey Irak’taki mevzilerini düzenli olarak bombalarken ve Ankara, Kürtlerin bağımsızlığı olasılığından duyduğu derin kaygıyı dile getirirken bir yandan da Irak Kürt bölgesiyle ilişkilerini önemli ölçüde derinleştirmekte. Aşırı milliyetçiliği dizginlemek ve iki ülke arasındaki ilişkilere yatırım yapmaya devam etmek, hem Türkiye hem de (Türkiye’nin kullanmaktan özenle kaçındığı bir terim olan) Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (KBY) çıkarına olacaktır.

Ankara’nın Irak politikası, iki temel ulusal çıkar doğrultusunda gelişiyor: Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması ve militanlarının sınıra yakın dağlık alanları sığınak olarak kullandığı ve Türkiye’ye saldırılar düzenlediği PKK ile mücadele edilmesi. Türkiye açısından Irak’ın parçalanması, İran’ın nüfuzu karşısında kritik önemi olan bir karşı ağırlığın ortadan kalkması ve daha da önemlisi, Kuzey Irak’ta Türkiye’deki Kürt milliyetçiliği tutkusunu ateşleyecek bağımsız bir Kürt devletinin doğması anlamına geliyor. Sonuç olarak Türkiye, Irak’ın merkezindeki ayrılıkçı çatışmaların tırmanmasını, Irak Kürtleri’nin ayrılmasını ve PKK’nın güçlenmesini önlemeye çalışıyor.

Türkiye’de bu hedefler konusunda geniş bir uzlaşı bulunuyor. Ancak bu hedeflerin nasıl gerçek-leştirileceği konusunda görüşler farklılaşıyor. Kemalist-milliyetçi kurulu düzen mensupları, Türk Silahlı Kuvvetleri, bürokrasinin güçlü bir kesimi, Cumhuriyet Halk Partisi ve Milliyetçi Hareket Partisi, KBY’yi ve onun temsil ettiği Kürt milli ideallerini varoluşsal bir tehdit olarak görmekteler. Onlara göre PKK’yı korumaktan vazgeçmeye zorlanması için KBY’ye karşı çok daha sert bir tavır sergilenmesi gerekiyor. Sonuç olarak bu çevreler, KBY’nin diplomatik olarak izole edilmesini, yetkilerinin 2003 öncesi oluşturulan hudutlarla sınırlandırılmasını ve ekonomik açıdan güçsüz bırakılmasını savunuyorlar.

Avrupa yanlısı liberal çevreler, Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) hükümeti ve Kürt elitlerse daha farklı bir görüşü dile getiriyorlar. Onlara göre, çevre ülkeler arasında sıkışmış bir Kürt federe bölgesi, savunmasız durumdadır ve örneğin güçlenen merkezi Irak hükümetinden korunmak ve iktisadi kalkınma açısından Türkiye’ye güvenmekten başka bir seçeneği yoktur. Liberal çevreler, bu bölgeyi Amerika’nın çekilmesi durumunda bir iç savaş tehlikesiyle yüz yüze kalabilecek olan Irak’ın geri kalanıyla Türkiye arasında bir tampon olarak görüyorlar ve PKK ile mücadelenin en iyi yolunun, KBY’yi mücadeleye ikna etmek olduğuna inanıyorlar. Bu nedenle Türkiye’nin etkisinin genişletilmesi, Kürdistan federal bölgesini Irak’a daha sıkı bağlarla bağlanması ve PKK’ya karşı harekete geçilmesinin sağlanması için KBY ile daha güçlü diplomatik siyasi ve ekonomik bağların kurulması gerektiğini savunuyorlar.

Fikir ayrılıkları bir ölçüde karışıklığa yol açsa da sonuç, AKP ile daha geleneksel kurulu düzen arasında askeri baskıyı, siyaseti, diplomasiyi ve ekonomik teşvikleri de kapsayan oldukça pragmatik ve son derece etkili bir uzlaşmaya varılması oldu. Irak’ın siyasi geleceğiyle ilgili olarak Türkiye, artık yanıtı aranan sorunun bu devletin bir federasyon mu yoksa üniter bir devlet mi olacağından ziyade ne tür bir federasyon ve ne ölçüde ademi merkeziyetçi olacağı sorusu olduğunu kabullenmeye başladı. Türkiye ayrıca Kürtler, Araplar, Türkmenler ve diğerleri arasında bir sorun olan Kerkük için verilen mücadelede bir orta yolun bulunmasına ön ayak oldu. Özellikle ana dayanak noktası olarak Türkmen nüfusuna güvenmekten vazgeçti. Bunun yerine Kerkük’ün çok etnili ve çok dinli dokusunun korunmasında ısrarcı oldu. Bu şekilde Türkiye, KBY’nin gerçek anlamda bağımsızlığı için gereksindiği ekonomik özerkliği sağlayan bu petrol zengini bölge üzerindeki Kürt iddialarının önüne geçebilir.

Türkiye başka bazı konularda da başarılı oldu. Bir taraftan Kürt bölgesiyle ekonomik bağlarını güçlendirdi. Diğer taraftan Irak’ın toprak bütünlüğü açısından kritik önemde addettiği bir adım olduğu için Irak hükümeti federal bir petrol yasası kabul edene kadar Kürt bölgesinin enerji sektörüne maddi yardımda bulunmadığı gibi, KBY’nin topraklarından petrol ve doğal gaz ihraç etmesine de müsaade etmedi. Son olarak Türkiye, Kürt hareketini yok etmek yerine KBY’ye harekete geçmesi yönünde baskı yapmak ve ABD’yi bölgedeki nüfuzunu kullanmaya teşvik etmek için PKK’ya karşı sınır ötesi, dar kapsamlı askeri operasyonlar gerçekleştirdi. Sonuçta bu, geçici siyasi yararlar dışında askeri etkisi son derece tartışmalı olan seri bombardımanlardan çok daha etkili bir yöntem. Kısacası Türkiye, Iraklı Kürt otoritelere hem baskı yaptı hem de onlarla ilişkilerini geliştirdi. Bunun, PKK’yı kuşatma altına almanın, Irak’ta yeniden ulusal uzlaşmayı teşvik etmenin ve Kürtleri merkezi devlete daha sıkı bağlamanın en kestirme yolu olduğu sonucuna vardı.

KBY de bu politikadan büyük yararlar sağlamaktadır. İlişkilerin yavaş da olsa ısınması, KBY’nin, ABD askerlerinin önümüzdeki iki yıl içinde önemli ölçüde çekileceğini ve böylelikle Kürtlerin federal hükümete ve Türkiye ve İran gibi komşu ülkelere daha bağımlı kalacağını kavramasından kaynaklanıyor. Bu senaryo içinde Türkiye, Kürtler için Bağdat ve Tahran’dan daha yararlı bir ortaktır; zira Türkiye, Avrupa Birliğine erişim sağlama imkanına (ki bu, petrol zengini Irak’tan bile daha büyük bir ekonomik çekim alanı demektir), Kürt petrolü ve doğal gazı için transfer ülkesi olma kapasitesine, büyük altyapı projelerine yatırım yapma yeteneğine ve Irak’ın federal Kürt bölgesine daha kaliteli mallar satma imkanına sahip durumdadır.

Sonuç, sınırın iki yakasında da pragmatizmin, aşırı milliyetçilik karşısındaki kırılgan zaferidir. Türkiye ile KBY arasında tesis edilen yakınlaşma ne tüm sorunları çözebilir ne de siyasi söylemi sık sık zehirleyen milliyetçi retoriğin yol açtığı spazmları yok edebilir. Kerkük sorununa barışçıl ve uzlaşmaya dayalı bir çözümü de kapsayan sürekli ve istikrarlı ilişkilerin temelini atmak için daha fazlası gerekmekte. Ancak Irak’ın karşı karşıya olduğu belirsizlikler göz önüne alındığında bu, olumlu karşılanması ve faydalanılması gereken bir gelişmedir.

İstanbul/Brüksel, 13 Kasım 2008