Report / Europe & Central Asia 13 December 2002 4 minutes Kthim në pasiguri: Të zhvendosurit e brendshëm të kosovës dhe procesi i kthimit E drejta e të zhvendosurve të brendshëm dhe refugjatëve të kthehen në vatrat e tyre në Kosovë është e pakontestueshme, dhe është bëre cështje me prioritet për bashkesinë ndërkombetare dhe UNMIK-un. Share Facebook Twitter Email Linkedin Whatsapp Ruaj Print Download PDF Full Report Also available in Serbian Serbian Albanian English PËRMBLEDHJA EKZEKUTIVE E drejta e të zhvendosurve të brendshëm dhe refugjatëve të kthehen në vatrat e tyre në Kosovë është e pakontestueshme, dhe është bëre cështje me prioritet për bashkesinë ndërkombetare dhe UNMIK-un. Nëse kryhet si duhet, kthimi do të mund të përmirësonte mardhëniet ndërmjet grupeve etnike, do të forconte pozitën e bashkësive minoritare qe vec jetojnë në rajon, dhe do të kontribonte në pajtimin gradual në mes bashkësive që kanë qenë në konflikt. Mirëpo nëse kthimi politizohet së tepërmi dhe nuk menaxhohet si duhet, atëhere mund ta rrezikojë edhe më keq ekzistencën e dobët të minoriteteve. Shkurt, mënyra e planifikimit dhe implementimit është kritike për qëndrueshmërinë afatgjatë të procesit. Të dhenat e bashkësisë ndërkombëtare mbi procesin e kthimit janë të përziera. Nga më shumë se 230 000 të zhvendosur, vetëm 5800 janë kthyer. Edhe pse kanë kaluar vetëm tri vite nga përfundimi i luftës, Kosova paraqet një ambient tepër sfidues për kthim. Liria e lëvizjes, shfrytëzimi i shtëpive dhe tokave, mundësia e punësimit, ekzistimi i shërbimeve publike për minoritete, dhe qëndrimet e bashkësisë që i pranon janë të gjitha pengesa. Per t'iu pergjigjur ketyre sfidave, Zyra e UNMIK-ut per Kthimin e Bashkesive (ORC) ka zhvilluar nje strategji te re dhe ka ristrukturuar menyren e kordinimit te projekteve. Edhepse strategjia nuke eshte implementuar plotesisht, eshte nje hap ne drejtimin e duhur. Tanime ORC ka sigurur se i largohet burokratizimit te procesit te kthimit dhe se ruan nje mardhenie te bashkepunimit te ngushte me partnret kryesore - Komisionerin e Larte te Kombve te Bashkuara per Refugjate (UNHCR) dhe KFOR-in, si dhe merret me menaxhimin e dimensioneve te koklavitura politike te shkaktuara nga hija e statusit final. Natyra e pazgjidhur e statusit final te Kosoves ndikon ne kthimin ne dy drejtime. Se pari e politizon ceshtjen e kthimit te serbeve. Per bashkesine nderkombetare kthimi i serbeve ne vatrat e tyre do te siguronte se intervenimi i NATO-s i vitit 1999 dhe prezenca e mepastajme nderkombetare nuk kane cuar drejt krijimit te Kosoves nje-etnike. Per me teper, do te ndihmonte qe te bindej Keshilli i Sigurimit se kushtet jane pjekur per diskutmin e statusit final. Nderkohe qeveria serbe kerkon kthimin e serbeve per qellimet e veta - ndarjen apo kantonizimin e Kosoves. Se dyti, fokusi i bashkesise nderkombetare eshte koncentruar krysisht ne numrin e personav qe kthehen, e jo ne sigurimin qe procesi te kryhet sipas prarimeve nderkombetare. Kjo do te thote qe kthimi te jete vullnetarisht; ne siguri te plote dhe dinjitet; mbrojtje; dhe ne mbikqyrje nga rreziqet. Disa incidente - edhepse te rralla - po perkujtojne se te kthyerit nuk jane te mireseardhur. Ne korrik te 2002, nje poster trishtues i vrasjes se nje femiu shqiptar (mendohet te jete vrare nga nje serb) eshte paraqitur ne rruget e qyteteve krysore te Kosoves me mbishkrimin "Mos i lejoni kriminlet te kthehen". Ne tetor, te kthyerit serb arriten ne Peje me autobus per regjistrim pensional. Kjo pat shkaktuar nje proteste qe pat eskaluar ne hudhje te gureve dhe bomba benzine. Perderisa udheheqsit shqiptare pergjithesisht i kane denuar aktet e tilla, veprimtaria e tyre per te mbeshtetur kthimin nuk ka qene me shume se retorike. Edhepse kryeministri Rexhepi i ka mbeshtetur komunitetet minoritare, kryetari Rugova nuk ka thene gje dhe ka mbetur joaktiv. Duke marrur parasyshe predominancen e partise se LDK-se ne strukturat komunale, roli i tij gjithsesi eshte i domosdoshem. Nje numer i madh faktoresh - c'prej agjensive nderkombetare si dhe organizatave joqeveritare - jane te kycur ne procesin e kthimit. Ky raport skicon divergjencen ekstreme te politikave dhe metodave te kthimit ne dy rajone - rajonin e Pejes dhe te Gjilanit.Edhe pse ato jane te ndryshme, nje krahasim i procesit te kthimit jep mesime qe jane te aplikueshme neper tërë Kosoven. Perderisa qe te dy vendet kane pare nje numer relativisht te barabarte te te kthyerve, kushtet nuk jane aq te pershtatshme ne Peje. Ne projektet e deritanishme, bashkesia nderkombetare eshte kujdesur me shume per numrin sesa per pergaditjen e kushteve te kthimit. Fshatrat nuk kane pasur mundesi shfrytezimi te sherbimeve esenciale, nuk ka pasur kurrefar dialogu me bashkesine qe i ka pranuar, dhe sigurimi i te ardhurave dhe sherbimet publike nuk jane siguruar deri pas arritjes se te kthyerve. Ne Gjilan, dialogu me bashkesine qe i ka pranuar, mbeshtetja e aktiviteteve per sigurimin e te ardhurave, dhe mundesia e shfrytezimit te sherbimeve publike jane trajtuar si pjese e planit te pergjithshem te kthimit. Menyra e kthimi ka rendesi te madhe per mardheniet midis bashkesive, kushtet qe te kthyerit i perjetojne, dhe per qendrueshmerine e pergjithshme te procesit. Krahasimi i ketyre dy vendbanimeve tregon se kthimi i qendrueshem kerkon nje vemendje te posaqme ndaj aplikimit te parimeve nderkombetare, sigurimit të logjikshem, mekanizmave te forte koordinues, dhe mbshtetjes se bashkesiseqe i pranon ata. Suksesi i rrethit te Gjilanit gjithashtu tregon se kthimi ne kushte te sigurise dhe dinjitetit eshte i mundshem ne Kosove mu tani - por duhet nje planifiim dhe paramendim i kujdesshem. Suksesi i vonuar i procesit te kthimit ne Bosnje tregon se progresi nuk eshte i domosdoshem te jete linear, dhe se duhet te kaloje nje kohe para se te ndodhin perparime te rendesishme. Bashkesia nderkombetare duhet te jete reale lidhur me parashikimet e saja ne Kosove. Edhe pse nuk eshte e qarte se sa persona te zhvendosur do te kthehen, eshte shume e papritur qe nje numer i madh i te zhvendosurve do te kthehet ne te ardhmen e afert. Sidoqe te jete, te gjithe duhet ta kene rastin ta ushtrojne te drejten e kthimit ne siguri dhe dinjitet. Prishtinë/Bruksel, 13 dhjetor 2002 Download pdf to continue reading the full report Executive Summary The right of internally displaced people (IDPs) and refugees to return to their homes in Kosovo is indisputable, and has become a top priority of the international community, and the United Nations Interim Administrative Mission in Kosovo (UNMIK). If handled well, return could improve relations among ethnic groups, strengthen the position of minority communities already living in the province, and contribute to a gradual denouement among previously conflicting communities. However, if returns are overly politicised and mismanaged, they have the potential to jeopardize the already precarious existence of minorities. In short, the way returns are planned and implemented is critical to the long-term sustainability of the process. The record of the international community on the returns process has been mixed. Out of more than 230,000 displaced individuals, only 5,800 have returned. While it is still only three years after the war, Kosovo presents a very challenging environment for return. Freedom of movement, access to housing and land, employment opportunities, availability of public services for minorities, and the attitudes of the receiving community are all barriers. To address these challenges, UNMIK’s Office of Returns and Communities (ORC) has developed a new strategy and restructured the manner in which it coordinates projects. While the strategy has not been fully implemented, it is largely a step in the right direction. Now the ORC has to ensure that it avoids the bureaucratisation of the returns process and maintains a close working relationship with its key partners – the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) and KFOR – as well as manages the tricky political dimensions caused by the shadow of final status. The unresolved nature of Kosovo’s status affects returns in two ways. First, it politicises the issue of Serb returnees. For the international community, the return of Serbs to their homes would ensure that the 1999 NATO intervention and the subsequent international presence did not lead to the creation of a mono-ethnic Kosovo. Moreover, it would help convince the Security Council that the time is ripe to begin final status discussions. Meanwhile, the Serbian government requires returns for its own political objective – the partition or cantonisation of Kosovo. Secondly, the focus of the diplomatic community has largely been on the numbers of individuals returning, rather than ensuring that the process is conducted according to international principles. These dictate that return should be voluntary; conducted in safety, dignity, and security; and the risks be monitored. Several incidents – although rare – are disturbing reminders that returnees are not coming back to a welcoming environment. In July 2002, a chilling poster of a young Albanian child being killed (presumably by a Serb) appeared on the streets of major cities in Kosovo with the subtitle “Don’t let the criminals return”. In October, Serb returnees came to Peje/Pec by bus for pension registration. This caused a protest that escalated into stone-throwing and petrol bombs. While Albanian leaders have universally condemned such events, their activities to support returns have rarely been more than rhetorical. Although Prime Minister Rexhepi has been exemplary in support of minority communities and returnees, President Rugova has remained silent and inactive. Given the predominance of his LDK party in municipal and central structures, his leadership on this issue is sorely needed. A multitude of actors – from international agencies to non-governmental organisations – are engaged in returns. This report outlines the extreme divergence of returns policy and methods in two regions - the Peje/Pec area and the Gjilan/Gnjilane region. While these areas are quite different, a comparison of the return process in the two provides lessons that are applicable throughout Kosovo. While both have seen relatively equal numbers of returns, conditions are not conducive in the Peje/Pec region. In projects to date, the international community paid more attention to numbers and less to preparing the conditions for return. The villages lacked access to essential services, dialogue with the receiving community did not take place, and income generation and access to public services were not addressed until after returnees arrived. In Gjilan/Gnjilane, dialogue with the receiving community, support to income generation activities, and access to public services were dealt with as part of the overall planning for returns. The manner in which return is conducted has a huge impact on relations among communities, the conditions returnees experience, and the overall sustainability of the process. A comparison of these two locations reveals that sustainable return requires close attention to the application of international principles, smart security, strong coordination mechanisms, and the support of the receiving community. The success of the Gjilane/Gnjilane region also demonstrates that return in conditions of safety and dignity is possible in Kosovo at this time – but there must be careful planning and thought. The late success of the returns process in Bosnia demonstrates that progress is not necessarily linear, and time must often pass before significant advances are made. The international community must be realistic in its expectations for Kosovo. While it is unclear how many IDPs will return, it is highly unlikely that large numbers of displaced will come back in the near future. However, all must be given the opportunity to exercise this right to return in safety and in dignity. Pristina/Brussels, 13 December 2002 Related Tags More for you Report / Europe & Central Asia Veriu i Kosovës: Ruajtja e sovranitetit mes besnikërive të ndara Also available in Also available in English, Serbian Commentary / Europe & Central Asia Toward Normal Relations between Kosovo and Serbia