Report / Europe & Central Asia 4 minutes

Serbia dhe Kosova: Rruga drejt Normalizimit

  • Share
  • Ruaj
  • Print
  • Download PDF Full Report

Përmbledhje Ekzekutive

Kosovës i rrëshqiti toka nën këmbë në dhjetor të vitit 2012. Pas vitesh pozimi, të ndërprera shpërthimet e dhunës, Serbia dhe Kosova filluan të zbatonin një marr­ëveshje shumë të rëndësishme për kontrollin kufitar, hapjen e pikave të përbashkëta në kalimet kufitare të cilat kanë qenë të barrikaduara, të rrethuara ose të djegura plotësisht, thuajse gjatë gjithë kohës këto dy vitet e fundit. Tashmë, në agjendën e dialogut të lartë dypalësh, të lehtësuar nga Bashkimi Evropian (BE) janë futur çështje më të rëndësishme, si gjykatat, policia dhe strukturat komunale në veriun e Kosovës me shumicë serbe. Udhëheqësit e të dy shteteve duken më të gatshëm se kurrë për të arritur në një kompromis, por serbët e veriut të Kosovës kundërshtojnë me forcë integrimin, dhuna në nivel qytetar është në rritje, nacionalistët e Kosovës janë të tensionuar, dhe mjafton një shkëndijë për të nxitur sherre ndër-komunale. Beogradi dhe Prishtina duhet të shfrytëzojnë këtë rast për t’u përfshirë në diskutime themelore për transformimin e strukturave ekzistuese në Veri, dhe të ofrojnë një rajon vetë-qeverisës që përshtatet brenda juridiksionit të Kosovës, bazuar në apli­ki­min me fleksibilitet të elementeve të planit të Ahtisarit.

Kosova dhe Serbia vazhdojnë të mos jenë dakord për shumë gjëra. Për Prish­tinën, negociatat synojnë pranimin nga ana e serbëve e planit të Ahtisarit – korniza e hartuar fillimisht nga Marti Ahtisari, ish i dërguari special i Kombeve të Bashkuara – i cili përcaktoi strukturën e brendshme dhe shtetësinë e Kosovës. Për Beogradin, bisedimet lidhen me rishqyrtimin dhe përmirësimin e marrëveshjeve që i kon­si­de­ron si të mangëta apo të papranueshme, siç është plani i Ahtisarit. Ndasia midis dy palëve u zmadhua gjatë viteve të tëra me shumë pak kontakt të drejtpërdrejtë, mosbesim të shtuar dhe politika të brendshme jokoherente. Do të jetë e vështirë që të gjendet një lundrim i sigurt nëpër këto ujëra, por zhvillimet e kohëve të fundit janë shpresëdhënëse pasi rezultatet në fazat e hershme të bisedimeve e kanë shkrirë disi ngrirjen e përbashkët. Kohët e fundit Serbia kaloi një prag përmes afirmimit, së paku në mënyrë të pashprehur, të integritetit territorial të Kosovës dhe juridiksionit mbi veriun, edhe pse ende e mohon pavarësinë e saj. Të dy kryeqytetet duket se e kanë përjashtuar përdorimin e forcës për të arritur zgjidhje për mosmarrëveshjen e tyre politike.

Depërtimi ishte rezultati i parë i prekshëm i bisedimeve midis dy kryeministrave që u mbajt nën kujdesin e Catherine Ashton, kryesuesja e politikës së huaj të BE-së. Deri më tani, këto takime kanë qenë kryesisht për t’u njohur me njëri-tjetrin dhe për marrjen e vendimeve të përshtatura më herët nga ekspertët. Ka qenë e mundshme që të kornizohen rezultatet në mënyrë paksa të dyanshme, aq sa për të lejuar të dyja palët që të mbajnë parimet e tyre rreth statusit të Kosovës. Megjithatë, kësaj periu­dhe po i afrohet fundi. Do të jetë më e vështirë që të mbahet dyanësi gjatë çështjeve të agjendës në vijim, të cilat kanë të bëjnë me ligjin dhe institucionet që do të sun­dojnë në veriun e Kosovës.

Në dhjetor 2012, shtetet anëtare të BE-së vendosën kushte të forta, të lidhura ngushtë me normalizimin gradual të marrëdhënieve të tyre dypalëshe për Serbinë dhe Kosovën, që të përparojnë në lidhje me rrugën e tyre drejt hyrjes në BE. Për të filluar negociatat për anëtarësim, Serbisë iu kërkua që të dorëzonte në formë pro­gresive strukturat e sigurisë dhe drejtësisë në veri të Kosovës në bashkëpunim me Kosovën. Kjo nënkupton progres substancial në diskutimet mbi atë se si duhet të menaxhohen gjykatat lokale, policia dhe komunat. Ndërkohë që këto institucione gjenden jashtë kontrollit të Prishtinës, mund të gjenden zgjidhje që mund të afir­mojnë unitetin shtetëror, ndërkohë që serbët vendorë lejohen që të ruajnë ndjenjën e tyre të pronësisë.

Transformimi i strukturave veriore në trupa vetëqeverisës që futen në juri­dik­sionin e Kosovës, mund të shtrojë rrugën për t’i ofruar veriut një strukturë të veçantë si pjesë zgjidhjes së përgjithshme. Mund të arrihet shumë përmes aplikimit fleksibël të planit të Ahtisarit në lidhje me policinë, gjykatat dhe qeverisjen rajonale. Njëri nga parimet duhet të jetë që kufijtë e Kosovës mbeten të paprekur; një tjetër duhet të jetë që veriu të qeverisë veten siç dëshiron kur bëhet fjalë për çështje me interes komuniteti, për aq kohë sa nuk dëmton integritetin territorial të Kosovës. Prishtina po ashtu kërkon afirmimin e statusit të saj si shtet i pavarur, të cilin Beogradi e kun­dërshton fuqimisht. Megjithatë, edhe këtu ka vend për kompromis, pasi Serbia mund të heqë bllokadën që i ka vendosur anëtarësimit të Kosovës në organizata rajonale dhe ndërkombëtare, si dhe pjesëmarrjen në ngjarjet ndërkombëtare sportive dhe kulturore. Këto janë çështje komplekse dhe shumë të ndjeshme detajet e të cilave mund të përpunohen gradualisht, krahas me proceset hyrëse në BE të Kosovës dhe Serbisë.

Por dialogu gjendet tashmë në pikë vendimtare. Pozicionet e Beogradit dhe Prish­tinës për veriun e Kosovës nuk kanë qenë kurrë më pranë. Nëse ata mund të fina­lizojnë marrëveshjet për kufijtë dhe të bëjnë progres të qëndrueshëm në bisedimet për institucionet qeverisëse dhe sundimin e ligjit në veri, përpara samitit të Këshillit Evropian në qershor 2013, BE-ja është e gatshme t’i shpërblejë të dy. Për Kosovën, negocimi për Marrëveshjen për Stabilizim Asociim me Bashkimin Evropian, do t’i forconte pozitën e saj në procesin e hyrjes në BE po aq fort sa edhe pjesës tjetër të rajonit. Për Serbinë, fillimi i negociatave formale për anëtarësim do të paraqiste një shtytje të madhe në përpjekjet për reformim. Së bashku me hyrjen e Kroacisë në BE në korrik, këto arritje do të shpërndaheshin përgjatë gjithë Ballkanit perëndimor. Por nëse bisedimet dështojnë gjatë muajve në fillim, politikat e shteteve të BE-së do të diktonin një pauzë të gjatë të cilës koalicionet e brishta në Beograd dhe Prishtinë, nuk do të mund t’i mbijetonin, dhe dhuna në nivel qytetarësh që po përhapet në rajon në fillim të 2013, mund të përshkallëzohet. Një mundësi premtuese si kjo, mund të mos vijë sërish shpejt, madje mund të mos përsëritet më.

Prishtinë/Beograd/Bruksel, 19 shkurt 2013

Executive Summary

The ground shifted underfoot in Kosovo in December 2012. After years of posturing, punctuated by outbursts of violence, Serbia and Kosovo began to implement a landmark agreement on border control, opening joint posts at crossings that had been variously barricaded, circumvented or burned to the ground for much of the past two years. Bigger issues, including the courts, police and municipal structures in Serb-majority northern Kosovo, are now on the agenda of a high-level bilateral dialogue facilitated by the European Union (EU). The leaders of both states seem more ready than ever to compromise, but the northern Kosovo Serbs are staunchly opposed to integration, low-level violence is increasing, Kosovo nationalists are tense, and a spark could set off intercommunal fighting. Belgrade and Pristina should seize this chance to engage in a substantial discussion on the transformation of existing structures in the North and to offer a self-governing region that fits into Kosovo’s jurisdiction based on a flexible application of the Ahtisaari plan’s features.

Kosovo and Serbia still disagree on much. For Pristina, negotiation aims at winning Serb acceptance of the Ahtisaari plan – the framework devised originally by Martti Ahtisaari, the former UN special envoy – that set in place Kosovo’s internal structure and statehood. For Belgrade, the talks concern revision or improvement of agreements that it considers flawed or unacceptable, like the Ahtisaari plan. The gulf between the two expanded during years of little direct contact, ample mistrust and fractious domestic politics. Navigating a sure route through the waters will be hard, but recent developments provide hope, as results in the early stages of the talks have thawed some of the mutual rigidity. Serbia recently crossed a threshold by affirming, at least implicitly, Kosovo’s territorial integrity and jurisdiction over the North, though still denying its independence. Both capitals seem to have ruled out the use of force to reach a solution to their political dispute.

This report looks back at the technical dialogue conducted with EU facilitation since March 2011 and forward to the next stages of the high-level political talks that began in October 2012. The sides have resolved some practical issues: trade relations, participation in regional meetings and recognition of one another’s diplomas. Others – free movement of persons, personal documents, liaison offices, civil registry and property records – have been difficult, but some results are evident. Talks on telecommunications and energy have not led to agreement, and emotional subjects like missing persons have yet to be broached. The December opening of two jointly-managed border posts is the brightest achievement to date, and potentially an important one; the border regime touches almost every aspect of the Kosovo-Serbia dispute, from mundane practicalities to fundamental status and independence issues. Yet, the sides still have to finalise details, especially on customs controls, and Kosovo and EU police (EULEX) still must be granted full free movement to reach the Serbia border and carry out their duties.

The breakthrough was the first tangible result of talks between the two prime ministers and hosted by Catherine Ashton, the EU foreign policy chief. Until now, those meetings have been mainly about feeling one another out and making decisions on agreements framed earlier by experts. It has been possible to package results ambiguously enough to allow both sides to hold to their principles concerning Kosovo status. That period is ending, however. It will be more difficult to sustain ambiguity on the next agenda items, which deal with whose law and institutions will govern northern Kosovo.

In December 2012, EU member states set tough conditions closely tied to the gradual normalisation of their bilateral relations for Serbia and Kosovo to progress on their respective EU accession tracks. To begin membership negotiations, Serbia was asked to progressively deliver security and justice structures in northern Kosovo in cooperation with Kosovo. This means making substantial progress in discussions on how the local courts, police and municipalities are to be managed. While these institutions are currently outside Pristina’s control, solutions can be found that would affirm the state’s unity, while allowing local Serbs to retain their sense of ownership.

The transformation of northern structures into self-governing bodies that fit into Kosovo’s jurisdiction could open the way for offering the North a special arrangement as part of the overall solution. Much can be accomplished by flexible application of the Ahtisaari plan with regards to police, courts and regional government. One principle should be that Kosovo’s borders remain intact; another should be that the North govern itself as it wishes when it comes to issues of community concern, insofar as this does not damage Kosovo’s territorial integrity. Pristina also wants its status as an independent state affirmed, which Belgrade currently firmly rejects. Yet even here, there is room for compromise, with Serbia lifting its block on Kosovo’s membership in regional and international organisations and participation in international sporting and cultural events. These are complex, highly emotive issues the details of which can be worked out gradually, in step with Kosovo’s and Serbia’s EU accession processes.

But the dialogue is now at a decisive point. Belgrade’s and Pristina’s positions on northern Kosovo have never been closer. If they can finalise agreements on the border and make real progress in talks on governing institutions and the rule of law in the North before the European Council (summit) in June 2013, the EU is ready to reward both. For Kosovo, negotiating a Stabilisation and Association Agreement with the European Union would ground it as firmly as the rest of the region in the accession process. For Serbia, starting formal membership negotiations would give a huge boost to its reform efforts. Coupled with Croatia’s EU accession in July, these gains would ripple through the western Balkans. But if talks collapse in the next few months, EU member-state politics would dictate a long pause that the fragile coalitions in Belgrade and Pristina might not survive, and the low-level violence that has racked the region in early 2013 could worsen. Such a promising opportunity may not come again soon, if at all.

Pristina/Belgrade/Brussels, 19 February 2013

Subscribe to Crisis Group’s Email Updates

Receive the best source of conflict analysis right in your inbox.