Irak’ta mezhepler arası şiddetin geçtiğimiz yıl dinmesinden sonra, federal Irak hükümetiyle Erbil’deki Kürdistan Bölgesel Yönetimi (KBY) arasında yeni ve en az eskisi kadar yıkıcı bir siyasi çatışma baş gösterdi. Tam Obama yönetimi Amerikan askerlerini Irak’tan çekmek üzere ilk adımları atarken gerilimi arttıran ve Washington’da alarm zillerini çaldıran bu çatışma, söylemsel düzeyde ve perde arkasında yapılan görüşmelerde ve statüsü tartışmalı topraklardaki askeri tatbikatlarda açığa çıkmakta. Kalıcı bir çözüm sadece, iktidarın, kaynakların ve toprakların nasıl bölüneceği veya paylaşılacağı konusunda büyük bir uzlaşmayı kapsayan siyasi bir çözüm olabilir. Ancak ilk planda iki taraf da iletişimin ve güvenlik işbirliğinin geliştirilmesi için ivedi adımlar atmalı, tartışmalı topraklarda ortak askeri kontrol noktaları ve karakollar kurmalı ve defakto olarak sınırı çizen yeni ‘tetik hattı’ boyunca tek yanlı adım atmaktan kaçınmalıdır.

Bu çatışma, statüsü tartışmalı topraklarda ve özellikle Araplar, Kürtler, Türkmenler ve (bazı bölgelerde baskın olan) daha küçük azınlık gruplarından oluşan bir nüfus çeşitliliğini barındıran ve bilinmeyen miktarda petrol ve doğal gaz rezervlerine sahip olan Kerkük üzerinde yoğunlaşıyor. İşgal sonrasında Irak’ta oluşan güvenlik boşluğunda Kürt güçler, 1991-2003 yılları arasında Kürdistan bölgesiyle Irak’ın geri kalanını ayıran defakto sınır olan Yeşil Hattı, tarihsel miraslarının bir parçası farz ettikleri topraklar üzerindeki iddialarını dile getirmek üzere aştılar. Birçok bölgesel ve ulusal aktör bu iddialara karşı çıkarken Başbakan Maliki hükümeti de bu bölgelerdeki Kürt etkisini 2008’in Ağustos ayından bu yana geri püskürtmeye başladı.

Sonuç olarak askeri çevrelerin ‘tetik hattı’ olarak adlandırdıkları ve kıvrılarak Suriye sınırından İran sınırına uzanan ve birçok noktasında Irak ordusuyla peşmerge olarak bilinen Kürt savaşçıların karşı karşıya konumlandıkları, yeni ve kesin olarak çizilmemiş hat boyunca gerilim sürekli yükseldi. 2008 sonlarında ordunun 12. tümeninin Kerkük’e konuşlandırılması, özellikle Kürtleri öfkelendirirken Arap ve Türkmen rakiplerini cesaretlendirdi.

Gerilimin artması ve kuvvetlerin birbirine yakınlığının yanı sıra, petrol ve doğalgaz çıkarılmasına ilişkin sözleşmeler imzalanması gibi iki tarafın da gerçekleştirdiği tek yanlı siyasi hamleler nedeniyle tetik hattı boyunca pek çok kez anlaşmazlıklar patlak verdi. İletişim eksikliği, bu tür yerel boyuttaki olayların istemeden de olsa iki tarafın da önlemekte güçlük çekeceği daha geniş ölçekli çatışmalara dönüşmesine neden olabilir. 12. tümenin gelişine Obama yönetimi, bölgedeki yoğun gerilimin açık bir savaşa dönüşmesini engelleyebilecek bir hamle olarak Kerkük’e ekstra bir tümen göndererek yanıt verdi. Fakat ABD’nin etkisi kaçınılmaz olarak azalmakta.

Başkan Obama’nın, tüm ABD güçlerinin 2011 sonu itibariyle çekilmiş olacağı ve hatta cephedeki savaş birliklerinin Ağustos 2010’da ayrılmış olacağı yönündeki birçok kez yinelediği, gayet açık mesajı dikkate alınırsa Amerika’nın etkin bir arabuluculuk yürütmesi için az zaman kaldı: KBY ve federal hükümetin her ikisi de Ocak 2010’da yapılması planlanan genel seçim öncesinde temel konularda ödün vermeye yanaşmayacaklardır; Kürt liderler dahil Irak’ın çökmesini bekleyen bazı Iraklılar, dış güçlerden koruyuculuk talep edebilirler, bu da çatışmanın potansiyel olarak bölgesel boyuta taşınmasına neden olabilir.

Eğer ABD yönetimi, geride önemli miktarda askeri varlık bırakmak veya daha kötüsü ülkenin parçalanmasından sonra geri dönmek zorunda kalmadan Irak’ı terk etmek istiyorsa, bir dizi siyasi anlaşma yapmaları konusunda Irak’lıları hem teşvik edecek hem de baskı altına alacak bir çıkış stratejisi bulmak zorunda. Kriz Grubu’nun öteden beri söylediği üzere bu anlaşmalar, federal düzeyde bir hidrokarbon yasası, Kerkük ve diğer tartışmalı bölgelerde yerleşim ve güç paylaşımı konularında uzlaşmayı kapsamalı ve tüm bunlar anayasanın değiştirilmesi konusunda bir anlaşma imkanı sağlamalı. ABD, ilk planda Bağdat ile Erbil’e aralarındaki iletişimi ve tartışmalı bölgelerde güvenlik işbirliğini geliştirmeleri için yardımcı olmak ve onları bu bölgelerin statüsü konusunda özlü müzakereler yapmaya ikna etmek üzere ivedi adımlar atmalı. Aynı zamanda Amerikan ordusunun askeri komutanlarının daha makul değerlendirmelerinin aksine iki tarafın arasına girerek şiddeti tırmandırmalarını engellemek zorunda kalabileceği ihtimalini de göz ardı etmemeli.

ABD, kendi çabalarının yanı sıra Nisan 2009’da Irak’ın tartışmalı iç sınırları konusunda yayınladığı raporla statüsü tartışmalı topraklar ve, büyük bir uzlaşma stratejisiyle, güç ve kaynak paylaşımı gibi iç içe girmiş konularda da uygun bir platform sunan Birleşmiş Milletler Irak Yardım Misyonu’na (UNAMI) tam destek vermeli. UNAMI, yürütülmesi gereken, ancak Iraklılara kalıcı bir çözüm için baskı yapılması gerektiğinde ABD’nin gücü olmadan başarıya ulaşamayacak karmaşık görüşmelerde arabuluculuk rolü üstlenebilecek en uygun aktör konumunda.

Anlaşmaların nihai koşulları ve bunlara ulaşmak ne kadar güç olursa olsun, bunlardan vazgeçmek söz konusu olamaz. ABD askerlerinin sağladığı birleştirici etki olmazsa Iraklı siyasi aktörlerin, askerlerin çekilmesinin ardından gerekirse dış yardım alarak iktidarlarını ilan edebilecekleri fikriyle tetik hattı boyunca savaşma ihtimalleri son derece yüksek. Obama yönetimi, geride bırakacağı barışın sürdürülebilir olmasını sağlamak zorunda. Aksi takdirde Bush’un kendi tercihiyle başlattığı savaş, istenmese de sürdürülmesi zorunlu bir savaş haline gelecektir. Başkanın Haziran ayının sonunda başkan yardımcısı John Biden’i gayriresmi Irak özel temsilcisi olarak atama kararı, Biden’in Iraklılara siyasi anlaşmaya varma konusunda yardımcı olma isteği ve UNAMI’ye olan desteğinin yanı sıra, bunun ardından Irak’a yaptığı ziyaret, doğru yönde atılmış isabetli adımlar. Ancak yeterince kararlı, dirayetli ve sonuçlandırıcı olup olamayacağını zaman gösterecek.

Bağdat, Erbil, Brüksel, 8 Temmuz 2009