حلقه اقبال ناممكن تحريم

زماني بود كه وضع تحريم عليه ايران، به سادگي آشاميدن يك ليوان آب خنك در گرماي تابستان بود؛ ساده و كم‌هزينه. زماني بود كه اختلاف‌هاي موجود در ميان احزاب در كنگره امريكا و بين امريكا و متحدانش در مقابل همسويي براي اعمال فشار بر ايران رنگ مي‌باختند. زماني بود كه قوانين تحريمي درسناي امريكا با 100 راي موافق در برابر هيچ راي مخالفي تصويب مي‌شدند. زماني بود كه رييس‌جمهور امريكا قوانين تحريمي كنگره عليه ايران را جوهرش خشك نشده طي مراسم مفصلي توشيح مي‌كرد. زماني بود كه اروپا گاه جلوتر از امريكا دست به تحريم بخش‌هاي صنعتي، تجاري و بانكي ايران مي‌زد و تحريم‌هاي امريكا را هم با قاطعيت اجرا مي‌كرد. آن روزگاران گذشته‌اند. امروز بحث بر سر وضع تحريم‌هاي جديد عليه ايران، فضاي كنگره امريكا را از هميشه قطبي‌تر كرده، به تنش بين كاخ سفيد و كنگره دامن زده، صداي متحدان اروپايي امريكا را درآورده و روابط امريكا را با متحد منطقه‌اي‌اش اسراييل خدشه‌دار كرده است. اينها همه مديون تغيير چهره ايران و جديتش بر سر ميز مذاكره است. نبايد دست كم گرفت اين واقعيت را كه نه ايستادن رييس‌جمهور امريكا در برابر كنگره در دفاع از ايران و نه پشت كردن او به نخست وزير اسراييل، كه توسط كنگره به واشنگتن دعوت شده تا نمايندگان را تشويق به اعمال تحريم‌هاي جديد كند، مسبوق به سابقه نيستند. اما جداي از نقش ايران در تغيير اين شرايط، لايحه «ايران عاري از سلاح هسته‌اي 2015» كه توسط سناتور مارك كرك جمهوريخواه از ايالت ايلنويو، سناتور رابرت منندز دموكرات از ايالت نيوجرسي پيشنهاد شده خود به چهار علت مسبب وضع موجود است:

1- اين لايحه هيچ توجيه منطقي و راهبردي ندارد. اولا اينكه هيچ كس، از رييس‌جمهور امريكا گرفته تا تيم مذاكره‌كننده‌اش و مقامات كشورهاي گروه 1+5 خواهان آن نيستند و آن را مضر مي‌دانند. اگر هدف كنگره حضور يافتن ايران بر سر ميز مذاكره است، كه اين حضور بدون تحريم يا در شرايط تحريم در طول دوازده سال گذشته ادامه داشته است. اگر هدف خط و نشان كشيدن و يادآوري تبعات شكست مذاكرات به طرف ايراني است، اين هم هدف پوچي است چرا كه ايران به خوبي به اين تبعات آگاه است. اگر هدف وادار كردن ايران به انعطاف بيشتر است، پيشينه تحريم‌ها نشان مي‌دهد كه تا به حال فشارها تنها موجب افزايش و نه كاهش ظرفيت غني‌سازي ايران شده‌اند.

2- اين لايحه مي‌تواند اجراي برنامه اقدام مشترك را كه دو طرف تا به حال به آن متعهد مانده‌اند، خدشه‌دار كند. بر اساس اين برنامه دولت امريكا بايد تا جايي كه در حيطه اختيارات قانوني‌اش است از وضع تحريم‌هاي جديد هسته‌اي خودداري كند. ممكن است از لحاظ فني استفاده كنگره از اختيار قانوني خود براي وضع تحريم‌هايي كه فقط در صورت به نتيجه نرسيدن مذاكرات تا ضرب‌الاجل نهايي به اجرا در خواهند آمد نقض اين تعهد نباشد. اما مسلما از ديد ايران نقض روح توافق ژنو است و خود مقامات امريكايي هم به اين واقعيت معترف هستند. آنتوني بلينكن، معاون وزير خارجه امريكا به تازگي در اظهارنظري در مقابل شوراي روابط خارجي سنا اذعان كرد كه تحريم‌هاي جديد حمل بر تخطي امريكا از تعهداتش در قالب برنامه اقدام مشترك خواهد شد.

4- اين اقدام مي‌تواند به از هم پاشيدن اتحاد بين اعضاي 1+5 منجر شود. همان طور كه وزراي خارجه فرانسه، آلمان، انگليس و اتحاديه اروپا به تازگي در يادداشتي در روزنامه واشنگتن‌پست اظهار كردند، تحريم‌هاي جديد اتحاد بين اعضاي 1+5 را متزلزل خواهد كرد چرا كه بسياري از اين كشورها كنگره را مقصر ازهم‌پاشيدن روندي اميد بخش براي حل پرونده هسته‌اي ايران خواهند دانست و انگيزه‌اي براي اجراي اين محدوديت‌ها نخواهند داشت. به گفته سامانتاپاور، سفير امريكا در سازمان ملل، تحريم‌هاي جديد به جاي منزوي كردن ايران به منزوي شدن امريكا منجر خواهد شد.

4- اين تحريم‌ها مي‌توانند ايران را به دست زدن به اقدامات تلافي‌جويانه وادار كنند. مجلس شوراي اسلامي از همين حالا كار را بر روي طرح جديدي آغاز كرده كه در صورت وضع تحريم جديد توسط كنگره به دولت اجازه غني‌سازي نامحدود خواهد داد. چنين اقدامي مي‌تواند منجر به يك واكنش زنجيره‌اي شود كه مجددا به تنش‌ها دامن خواهد زد و جو مذاكرات را مخدوش خواهد كرد.

با در نظر گرفتن كاستي و مضرات اين لايحه برخي سناتورها ايده‌هاي ديگر را مطرح كرده‌اند. سناتور باربارا باكسر، دموكرات از ايالت كاليفرنيا و سناتور رند پال جمهوريخواه از ايالت كنتيكت به دنبال طرحي تعديل شده از پيشنهاد كرك‌منندز هستند. اما پيش از آنكه طرح آنها علني شود سناتور دايان فاينستاين دموكرات از ايالت كاليفرنيا و سناتور كريسمورفي دموكرات از ايالت كنتيكت لايحه‌اي را ارايه داده‌اند كه فقط نيت كنگره در مورد اعمال تحريم‌ها در صورت عدم رسيدن به توافق يا سرپيچي از مفاد آن را اعلام مي‌دارد، بدون آنكه تحريم جديدي را در حال حاضر تصويب كند. هنوز هيچ سناتور جمهوريخواهي به اين طرح نپيوسته است. از آن سو، سناتور باب كراكر جمهوريخواه از ايالت تنسي هم در حال تهيه طرحي است كه رييس‌جمهور امريكا را موظف خواهد كرد توافق نهايي را براي تصويب به سنا ببرد. دولت امريكا تمايلي به چنين كاري ندارد چون سياست خارجي در حوزه اختيارات رييس‌جمهور است و اوباما با كنگره در تعريف ملزومات يك توافق خوب با ايران اختلاف نظر جدي دارد.

نهايتا 10 دموكرات سنا در مقابل رييس‌جمهور هم حزبي‌شان كوتاه آمدند و تا اوايل فروردين به كاخ سفيد فرصت دادند تا به يك توافق سياسي دست يابد وگرنه از لايحه تحريم‌ها حمايت خواهند كرد. بنابراين با وجود اينكه كاخ سفيد پيروز اين نبرد بود، اما هنوز جنگ با كنگره را نبرده است. اگر كنگره واقعا به دنبال راهي براي كمك به تيم مذاكره‌كننده امريكاست بهتر است طرحي را تصويب كند كه به رييس‌جمهور اختيار عمل بيشتري براي لغو و نه صرفا تعليق تحريم‌ها بدهد. تنها در اين صورت است كه تحريم‌ها به جاي يك شبكه تارعنكبوتي كه دست مذاكره‌كنندگان امريكا را بسته‌اند، تبديل به يك مهره بر سر ميز مذاكره خواهند شد.

* تحليلگر ارشد امور ايران در گروه بين‌المللي بحران كه سازماني بين‌المللي و بي‌طرف است كه در حوزه جلوگيري از بروز جنگ و بحران در بيش از 50 نقطه جهان مي‌كوشد.