چاکسازی.. مەرجی هاوکاری رۆژئاوا بۆ پێشمەرگە

گۆڤاری (فۆرین ئەفێرز)ی ئەمەریکی راپۆرتێکی لەسەر بارودۆخی هێزی پێشمەرگەی کوردستان ئامادە کردوە بەناونیشانی "پاشه‌کشه‌ی پێشمه‌رگه!" و ئامۆژگاری بەرپرسانی وڵاتەکەی و رۆژئاوا دەکات، کە پرسی هاوکاری و پڕچەککردنی پێشمەرگە ببەستنەوە بە ئەنجامدانی چاکسازی لەناو ریزەکانی ئەو هێزەداو ئەو جیاکاری و حیزبایەتییەی لەرابردودا هەبوە نەهێڵدرێت

لە بەشێکی تری راپۆرتەکەدا باس لە پاشەکشەی پێشمەرگە دەکات لە هەندێک لە بەرەکانی شەڕ لەماوەی رابردوداو هۆکارەکەشی گەڕاندوەتەوە بۆ جیاکاری و دابەشبونی هێزی پێشمەرگە بەسەر دو حیزبدا. هاوکات ئەوەش خراوەتەڕو، کۆششەکان بە ئامانجی چاکسازی لەهێزی پێشمەرگە بە کردنی بە هێزێکی بەرگری پیشەیی دەمێکە دەستی پێکردوە، تەنانەت لە ساتی دەست بەسەرداگرتنی ناوچەیەکی زۆر لە سنوری کوردستانی عێراقەوە لەلایەن داعشەوە لە مانگی ٧-٢٠١٤ داو دەشڵێت: رۆژئاوا دەبێت هاریکاری سەربازی ببەستنەوە بە چاکسازی سەربازی-مەدەنیییەوە

دەقی راپۆرتە

کە چۆن یارمەتی ئەمەریکا، چەندین ساڵی پەرەسەندن فەرامۆش دەکات لەمەڕ بە پیشەیی کردنی هێزی پێشمەرگە؟

بەرپرسانی رۆژئاوا لەو بڕوایەدان هێزە کوردییەکانی عێراق ناسراو بە پێشمەرگە باشترین ئومێدی ئەوانن لە عێراقدا، هەربۆیە بە ملیۆنان دۆلاریان بەڕێگەی چەک و مەشقی سەربازی بۆ دابین دەکەن. بەڵام لەبەرئەوەی ئەو رێگایانەی ئەو چەکانەی پێدەگەیەنرێتە کوردەکان، شێوازی یارمەتییەکە کەمپەینی رۆژئاوا بەرەو لاوازی دەبات کە لەژێر چاودێری ئەمەریکادایە و هەڕەشەش دەکات لە هەڵوەشاندنەوەی دەیەیەک لە پەرەسەندن بۆ کردنی پێشمەرگە بە هێزێکی پیشەیی. لە ئاکامدا، ئەو شێوازەی گەیاندنی چەک هۆکارە بۆ ئەوەی کوردەکان وەک هاوپەیمانێکی رۆژئاوا کاریگەرییان کەمتر بێت.

یارمەتییە سەربازییەکە ناڕێکخراوە، لاسەنگە، بێمەرجە و چاودێریشی لەسەر نییە. بەهۆی نەبونی چاودێری لەسەر ئەو چەکانەی دابین دەکرێن، هەروەها لەبەرئەوەی چەکەکان دەنێرێن بەبێ هیچ مەرجێک، بەرپرسەکان دەتوانن رەوانەی ئەو هێزانەی پێشمەرگەی بکەن کە سەر بەخۆیانن، بەمەش بەهێزکردنی ئەو ئەفسەرانەی کە لایەنگریانن و دەستەپاچەکردنی هەمو ئەفسەرەکانی تر بە سەرقاڵکردنیان بە کێبڕکێی بچوکەوە. هەمو ئەوانەی سەرەوە دەبنە هۆکاری رێگریکردن لە پێشمەرگە بۆ بەجێهێنانی ئەرکی سەرشانیان، لەوانەش: هەڵسەنگاندن، خۆئامادەکردن و روبەڕوبونەوەی هەڕەشە تیرۆریستییەکان. بەمەبەستی چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە، هێزی هاوپەیمانی بەچاودێری ئەمەریکا پێویستە هیچ یارمەتییەک نەخاتە ژێر دەستی تەنها یەک کەسەوە، ناشبێت یارمەتییەکە بکەوێتە ژێر دەستی خەڵکی مەدەنی، و دەبێت دور بێت لە دەستێوەردانی ململانێی سیاسی.

کۆششەکان بە ئامانجی چاکسازی لەهێزی پێشمەرگە بە کردنی بە هێزێکی بەرگری پیشەیی دەمێکە دەستی پێکردوە، تەنانەت لە ساتی دەست بەسەرداگرتنی ناوچەیەکی زۆر لە سنوری کوردستانی عێراقەوە لەلایەن داعشەوە لە مانگی ٧-٢٠١٤ دا. لە ساڵانی ١٩٩٠ کاندا، دوای ئەوەی هەرێمی کوردستان دیفاکتۆی سەربەخۆیی بەدەستهێنا لە بەغداوە، دوای چەندین ساڵیش لەشەڕی ناوخۆ، هەردو بەهێزترین پارت، یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان، دەستیان کرد بە بنیاتنانی ئەکادیمیای سەربازی سەربەخۆیان لەو شوێنانەی کە خۆیان تێیدا باڵادەست بون کە ئەوانیش قەڵاچوالان و زاخۆ بون.

هەردو حیزبی پارتی و یەکێتی دەستیان کرد بە دامەزراندنی ئەفسەرانی پێشوی کورد لە سوپای عێراقدا، دوای ئەوەی لە سوپای عێراق جیابونەوە لە سەردەمی حکومڕانی سەدام حوسەیندا. ئەفسەرە جیابوەوەکان رێکخستنی چەکدارانی پێشمەرگەیان دەدا لەشێوەی بەتالیۆن، هەروەها رێکخستنی سەرکردە باڵاکان لە پلەکانی سەربازیدا. هەر هێزێکیان دەستی کرد بە بەرگری کردن لەو ناوچەیەی کە خۆی تێدایە لەبەرامبەر بە پەلاماری سوپای عێراق، ئەمەش بوە هۆکاری پاڵپێوەنانی ئۆتۆنۆمی کوردستان لە بەغدا- هەروەها هەر ئەمەش بو بە هۆکاری سەربەخۆبونیان لە یەکتر و تەنانەت نەیاریش بەرامبەر بە یەکتر.

دوای لەسەرکار لادانی سەدام حوسەین لە ٢٠٠٣ دا، پێشمەرگە دەستی کرد بە هەنگاونان بە ئاڕاستەی هەبونی تایبەتمەندییەکانی سوپایەکی راستەقینە. قەڵاچوالان و زاخۆ بون بە شوێنی ئەکادیمیایی سوپای سەربازی بە دابینکردنی پەروەردەیی سەربازی بۆ نەوەیەکی تەواو لە ئەفسەرانی کورد و تەنانەت جێگابۆکردنەوەی هەندێکیان لە سوپای نوێی عێراقدا. سەرکردەکانی پێشمەرگە دەستیان کرد بە جێگاکردنەوە بۆ چەکدارە دێرینەکانی حیزب و تەنانەت ئەفسەرانی نوێش، تەنانەت ئەوانەی کە لەڕێگەی پەیوەندی حیزبەوە لە ئەکادیمیای سەربازی وەرگیرابون مەرج نەبو ئەندامی حیزبی بن.

چاکسازی لە پەیوەندییەکانی سەربازی-مەدەنی بێئەندازە تاقەتپڕوکێنەر بو. ئەفسەران- بەبێ گوێدانە ئەوەی ئاخۆ ئەندامی حیزبین- وایان لێ چاوەڕوان دەکرا کە لە سەرکردەکانی حیزبەوە فەرمانەکانیان وەربگرن، چونکە ئەفسەران قەرزاری پیشەیی ئەو سەرکردانە بون. لە ساڵی ٢٠٠٩ دا، پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان رەزامەندییان دەربڕی بە دروستکردنی وەزارەتی کاروباری پێشمەرگە بە هاوبەشی بە مەبەستی لەئەستۆگرتنی کاروبارە ئیدارییەکان، دامەزراندنی هێزی هاوبەشی یەکێتی و پارتی لەژێر فەماندەیی دەرچوانی ناوەندە ئەکادیمییەکان، پاشان زیادکردنی هاریکاری لە نێوان ئاژانسە هەواڵگرییەکانی هەردولا. سەرەڕای دەستورێکی نوێ، سیاستی حیزبایەتی بەردەوام بو لە دەست بەسەرداگرتنی دامەزراندنی ئەفسەران، پلە بەرزکردنەوە، جوڵەپێکردنی هێز و مامەڵەکردنی لەگەڵ زانیاریە هەستیارەکاندا.

ئامادەگی بۆ هەرەوەزی

دەست بەسەرداگرتنی سەرسوڕهێنەرانەی موسڵ لەلایەن داعشەوە لەمانگی ٦-٢٠١٤ دا، بوە هۆکاری روهەڵماڵینی ئەو کێشە رەگ داکوتیوانە و دروستکردنی ئاریشەی نوێش. دەستبەسەرداگرتنەکە بوە هۆکاری پاڵنان بە ئەفسەرە دێرینەکان و کەسانی تری گەنجی حیزب بۆ روکردنە سەنگەرەکانی پێشەوە، بەمەش کەنارخستنی دەرچوانی ئەکادیمیای سەربازی بەتایبەت ئەوانەی کە پەیوەندی حیزبییان نەبو. لە هەمان کاتدا و وەک دەردەکەوێت کە سەرکردەکانی هەردو پارتی و یەکێتی تەمەنیان هەڵکشاوە، هەردو پارت گرفتاری زنجیرەیەک لە کێشمەکێش بون. تازە پێکەوتوانی هەردو حیزب عەوداڵی فەراهەمکردنی پاڵپشتی دەرەکین بەتایبەت لە تورکیاو ئێرانەوە، بەمەبەستی یارمەتیدانیان لە بەدەستهێنانی زەوی و سامانی سروشتی لەو ناوچانەی کە لەگەڵ حکومەتی ناوەندیدا لە ناکۆکیدان، پاشانیش چەکدارکردنی هێزەکانی خۆیان کە لەژێر سایەی وەزارەتی پێشمەرگەدان. بۆ نمونە، لە شاری کەرکوکی دەوڵەمەند بە نەوتدا، یەکێتی و پارتی تۆڕی فەرماندەی تایبەت بە خۆیانیان جێگیرکردوە و هەریەکەیان کارنامەیەکی جیاوازیان هەیە.

بەرپرسانی رۆژئاوا شکستیان هێنا لەڕەچاوکردنی گەشەکردنی پێشمەرگە و سیاسەتی کوردی بە شێوەیەکی گشتی. رۆژئاوا رەوانەکردنی چەکی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان مەرجدار کردوە بە دەربڕینی رەزامەندی لەلایەن دەسەڵاتدارانی بەغداوە، ئەم سیاسەتە مەبەستێتی سەروەرێتی پایتەختی عێراق بپارێزێت و پشتی سەرانی کورد بۆ سەربەخۆیی کوردستان سارد بکاتەوە. لەڕۆژگاری ئەمڕۆدا، یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لە بەغدا-دا لە هەڵکشاندایە، هەر لەبەرئەوەشە کە رەوانەکردنی چەک بۆ حکومەتی عێراقی تەنها بوەتە هۆکاری زیاتر کەنارخستنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە حکومەتی ناوەندەوە. لەکاردانەوەدا، بەرپرسانی پارتی دیموکراتی کوردستان دەستیان دایە بانگەشەی وروژێنەرانە بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی و داواکاری بۆ پڕچەککردنی راستەوخۆ بەبێ رەزامەندی بەغدا، چونکە پارتی دیموکراتی کوردستان وایدەبینێت کە بەغدا لەلایەن ئێرانەوە دەستی بەسەردا گیراوە. سیاسەت داڕێژەرانی رۆژئاوا رەنگە راچڵەکێن و بگەنە ئەو بڕوایەی کە ئەم جۆرە لە دابەشبون لە نێوان پارتی و یەکێتی بەلایەنی کەمەوە رێگری دەکات لەمەڕ هاوپەیمانێتی سەرکەوتو بە مەبەستی فشار دروستکردن بۆ کوردستانی سەربەخۆ؛ لەڕاستیدا، ئەم جۆرە لە دابەشبون رێگری لە پارتە کوردییەکان دەکات هەتاوەکو بەشێوەیەکی کاریگەرانە لە دەوڵەتی عێراقدا بەشدار بن.

هاوکێشەکان ئاڵۆزتر بون دوای ئەوەی بەغدا هاوکاری رۆژئاوای قبوڵ کرد. دوای ئەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان رەزامەندی بەغدایان وەرگرت، یارمەتی سەربازی لەڕێگەی وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەبێ چاودێریکردن دەگەیەنرێت و بەبێ ئەوەی بزانرێت ئاخۆ ئەو چەکانە بۆ کوێ دەڕوات. مایەی سەرسوڕمان نییە، کەسایەتییەکانی حیزب ئەو چەکانە بەکاردەهێنن بۆ دروستکردنی لەشکری سەربازی بۆ خۆیان، یان بۆ بەهێزکردنی ئەفسەرانی ئالیگری خۆیان لەسەر حسابی ئەفسەرە پیشەگەرەکان.

هەمو ئەو رەفتارانە شەڕی رۆژئاوا دژ بە داعش لاواز دەکات و ئامانجی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش لە پاراستنی هەرێمە تاڕادەیەک سەقامگیرەکەدا پشتگوێ دەخات. هەتاوەکو دەزگا هەواڵگیرییەکان زیاتر بە دابەشکراوی بمێننەوە، کەمترین زانیاری هەواڵگری دەگاتە سەنگەرەکانی پێشەوە. درزێک لە زنجیرەی زانیاری هەواڵگری رەنگە سەربکێشێت بۆ هەڵە هەژمارکردن و هۆکاری پاشەکشەی گەورە هەروەک لە مانگی ٨-٢٠١٤ رویدا، کاتێک داعش دەستیان گرت بە سەر هێڵەکانی پێشەوەی بەرگری پارتی دیموکراتی کوردستان و نزیک بونەوە لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستانی عێراق. سەرکردەکانی پارتی بە خێرایی سەرزەنشتی ئەفسەرە گەنجە بێئەزمونەکانیان کرد، یان وتیان جبەخانەی پێویستیان لەبەردەستدا نەبوە، بەڵام رەگوڕیشەی هۆکاری شکستەکە دەگەڕێتەوە بۆ ناکۆکی ناوەکی سەرکردەکان. لە مانگی ٨-٢٠١٤ دا، شکست لە هاوبەشی پێکردنی زانیاری هەواڵگری لە نێوخۆی پارتی دیموکراتی کوردستان و لە نێوان پارتی و یەکێتی نیشتیمانی کوردستاندا سەبارەت بە پەلاماری هەڵپەسێراوی داعش لە شنگال و ناوچەکانی رۆژهەڵاتی نەینەوا، رێگەی بۆ داعش خۆشکرد هەتاوەکو بتوانن هێزەکانی پێشمەرگەی پارتی دیموکراتی کوردستان بە بێ ئامادەکاری بگرن، ئەمەش رێگای خۆشکرد بۆ میلیشیا جیهادییەکان بۆ پێشڕەوی کردن بە ئاڕاستەی هەولێر.

هەر لەبەرئەوەیە کە رۆژئاوا دەبێت هاریکاری سەربازی ببەستنەوە بە چاکسازی سەربازی-مەدەنیییەوە. چەکەکان پێویستە بگەیەنرێنە دەست ئەو سوپایانەی کە بە هاوبەشی لە نێوان پارتی و یەکێتیدا لە ساڵی ٢٠٠٩ دا دامەزرێنران- هەروەها بەشێوەیەک کە بتوانێت هێز ببەخشێتەوە بە ئەفسەرانی دەرچوی ئەکادیمیی، هەروەها پێویستیشە بەڕێگەیەک بێت کۆششەکانی پێشوتری سەرکردەکانی حیزب بۆ وەلاخستنی جیاوازییەکانیان و یەکانگیرکردنی هێزەکانیان. هەتاوەکو ئەمڕۆ، رەزامەندی بەغدا لە گەیاندنی چەکەکاندا تەنها ئاساییانە خزمەتی سەروەرێتی بەغدای پاراستوە، ئەگینا رێگر نەبوە لە ئۆپەراسیۆنی یەکلایەنەی هێزەکانی کورد لە ناوچە ناکۆکی لەسەرەکاندا. سیاسەتی "یەک عێراق" پێویستە بە ستراتیجی هاوبەشی نێوان پارتی و یەکێتی لە بەغدا-دا دەست پێبکات، بە مەبەستی هەماهەنگی لە نێوان ئۆپەراسیۆنی سەربازی حکومەتی ناوەندی و هێزەکانی کورددا و هاندانی بەردەوامیدان بە پابەندێتی بە پەیڕەوی سیاسی لە وڵاتدا.

هێزەکانی هاوپەیمانان کورتبینانە سەرنجیان لەمەڕ سەربەخۆیی کورد چڕکردۆتەوە، بەمەش دابەشبونی ناوەکی کوردیان فەرامۆشکردوە کە خزمەت بە ناکۆکییەکانی نێوخۆی سنوری عێراق لە ئێستادا دەکات. پەرشوبڵاوی سیاسەتی کورد بە مسۆگەری رێگا خۆشدەکات بۆ حوکم لەسەر بنەمای تاکەکەسی، کە لە ئەنجامدا ئەم حکومڕانە پەنا دەبات بۆ پێکهێنانی میلیشیایی شەخسی و کێبڕکێ لە نێوان یەکتردا و تەنانەت لەبەرامبەر گروپی تری سیاسی لە عێراقدا لەمەڕ زەوی و سەرچاوەکانی سامانی سروشتی. لەسەروەختی وەرچەرخانی خێرایی سیاسەتدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان پێویستە داهێنان لەنەوەی نوێی ئەفسەرانی پێشمەرگەدا بکات، نەوەیەک کە بەری بێت لە داوەکانی حیزبایەتی. دەزگای ئاسایشی پەرشوبڵاو، کێبڕکێکەر و دامەزرێنراو لەسەر بنەمای شەخس، بە دڵنیاییەوە هەرێمی کوردستانی عێراق دەخاتە بەر مەترسی گەورەتر لەوەی داعش ئەنجامیدا.