Report / Europe & Central Asia 08 Април 2005 3 minutes

Srpski Sandžak: I dalje zaboravljen

REZIME

Kad god balkanski političari diskutuju budući status Kosova, oni upozoravaju na mogući ″domino efekat˝. Jedno od mesta koje se cesto pominje kao ranjivo u tom kontkekstu, odnosno gde postoji potencijal za izbijanja nemira je srpski Sandžak, etnički mešoviti region sa Muslimanskom (slovenskog porekla) većinom. Sandžak se nalazi u "sendviču" izmedju Kosova, Crne Gore i Bosne. Ekonomija Sandžaka je nerazvijena i daleko siromašnija nego drugi delovi Srbije, delom zato što je bio "močvara" Otomanske imperije sve do 1912. godine, a delom namernim nemarom srpskih vlasti izmedju svetskih ratova i za vreme Miloševića. Beograd treba da se suprotstavi praksi diskriminacije i pokaže i Srbima i Bošnjacima da ima osećaj za njihove brige i probleme da bi se sačuvao postojeći mir. Ali, problemi Sandžaka su pretežno i problemi koji se javljaju u ostalim delovima Srbije i zahtevaju rešenja na nivou republike.

Pod Miloševićevim režimom zvanični državni teror prema Bošnjacima sprovodjen je kroz etnička čišćenja čitavih sela, kidnapovanja, ubistva, hapšenja, prebijanja i otpuštanja sa posla. Ovakva postupanja dovela su do povećanja tenzija u Sandžaku, a post-Miloševićevske vlade su se takvim nasledjem ili bavile površno, ili ga ingorisale. Zbog takve istorije skorašnjeg ponašanja srpskih vlasti, mnogi Bošnjaci se boje za svoju egzistenciju, pa tako čak i manji problemi mogu da dobiju etničku dimenziju.

Ipak, posle pada Miloševića više makar i nesigutnih i delimičnih koraka je preduzeto da se Muslimani integrišu sa glavnim tokovima srpske političke scene i da se oni tretiraju kao ravnopravni gradjani. Napredak je spor - možda će biti potrebna da ode cela jedna generacija dok Srbija ne promeni odnos ka svojim manjinama - ali je proces otpočeo. Dok Srbija uči kako da tretira svoje Muslimane bez diskriminacije, Bošnjaci sa svoje strane moraju da se potrude da zaštite prava Srba tamo gde su u većini i gde imaju političku moć.

Atmosfera u Sandžaku je napeta, ali mirna. Nema indikacija da postoje naoružane grupe ili paravojne formacije medju Bošnjacima, niti ima ekstremističkih političkih elemenata koji su sposobni ili imaju želju da mobilišu široke mase za svoje ciljeve. Medju vodećim bošnjačkim političkim partijama ne postoji želja da se izazovu medjuetnički sukobi. Većina Bošnjaka nema želju da traže nezavisnost od Srbije, niti da se pripoje Bosni i Hercegovini.

Pod uslovom da srpska vlada u Beogradu bude mudra, dobro procenjuje situaciju kada se bavi problematikom ovog regiona i zauzda nacionalističke snage koje mogu da izazovu neprilike, potencijal za etničke sukobe u Sandžaku je relativno nizak i nema razloga da se povećava, čak i u slučaju da Kosovo postane nezavisno. Ali ipak, čini se da je sadašnja vlada gluva za probleme ovog regiona i nastavlja kako otovorenu tako i suptilnu diskriminaciju većinskog bošnjačkog stanovništva.

Postoji odredjeni broj faktora na obe strane koje destabilizuju Sandžak kroz svoje delovanje. U njih spadaju ekstremni pojedinci unutar Srpske pravoslavne crkve, islamskog pokreta Vehabija, policije, državne bezbednosti (BIA) i vojne bezbednosti, nacionalistički elementi u Srpskoj radikalnoj stranci (SRS), Demokratskoj stranci Srbije (DSS) i bošnjačkoj Stranci demokratske akcije (SDA). Svi oni imaju interes da se etničke tenzije održavaju na visokom nivou.

Srpska pravoslavna crkva krenula je u agresivnu kampanju kojom treba da se podvuče-ojača srpsko prisustvo u regionu. Istovremeno Bošnjaci pokušavaju da ojačaju osećaj sopstvenog nacionalnog identiteta: islam i lingvistička pitanja igraju važnu ulogu u njihovom nacionalnom budjenju. Bošnjačko nacionalno veće preduzima neke korake koji mogu da proizvedu etnički aparthejd i udalje Srbe. Sa bošnjačke strane postoje malobrojni, ali potencijalno opasni radikalni vehabistički elementi, a ima indicija da pojedini Bošnjaci počinju da se ponašaju diskriminatorno u odnosu na srpsku manjinu.

Sandžak pati od značajnog ekononomskog pada i hroničnog gubitka stanovništva. Takodje ima i probleme koji su endemski za celu Srbiju: organizovani kriminal, korupcija, nefunkcionalne državne strukture, nekompetentnost administracije. Neki od ovih problema bi se mogli rešiti kada bi Srbija preduzela korake da okonča diskriminatornu praksu i ubedi svoje manjine da imaju svoje mesto u državi. Mogi drugi problemi će nestati kada Beograd zaista odluči da reformiše pravosudje, policiju i ekonomiju, i da se država decentralizuje. Ali Sandžak može i treba da ostane miran pod uslovom da i Srbi i Bošnjaci zadrže pod kontrolom nacionalističke elemente u svojim redovima i u dobroj veri se potrude da pronalaze tačke spajanja i zajedništva.

Beograd/Brisel, 8. april 2005.

Executive Summary

Whenever Balkan politicians discuss Kosovo's future status they warn of a "domino effect". One area frequently mentioned as vulnerable and a possible flashpoint of new violence is Serbia's Sandzak, an ethnically-mixed Muslim-Slav (Bosniak) majority region sandwiched between Montenegro, Kosovo and Bosnia. Its economy is underdeveloped and far poorer than many other regions in Serbia, partly because it was an Ottoman backwater until 1912, partly due to deliberate neglect by Serbian authorities between the world wars and under Milosevic. Belgrade should act against discrimination and otherwise show both Serbs and Bosniaks it is sensitive to their concerns in order to keep the region peaceful, as it presently is, but Sandzak's problems are mostly the same as those of the rest of Serbia and require national solutions.

Under the Milosevic regime, official state terror against the Bosniaks included ethnic cleansing of entire villages, kidnappings, murders, arbitrary arrests, beatings and dismissal from jobs. These actions increased tensions in Sandzak, and the successor Serbian governments have addressed them either half-heartedly or not at all. Given the recent history of Serbian behaviour, many Bosniaks fear for their welfare and existence, and even otherwise minor grievances often take on ethnic overtones.

Nevertheless, since Milosevic's ouster some halting and partial steps to integrate the Muslims into the Serbian political mainstream and treat them as equal citizens have been undertaken. Progress is slow -- it may take a generation for the way Serbia views its minorities truly to change -- but it is occurring. While Serbia is learning how to treat its Muslims without discrimination, the Bosniaks must make extra efforts to protect Serb rights in those areas where they form a majority and are acquiring political power.

The atmosphere in Sandzak is tense but peaceful. There are no indications of armed resistance groups or paramilitary formations among the Bosniaks, nor do there appear to be any fringe political elements capable or desirous of mobilising popular opinion to their cause. There does not appear to be a desire for interethnic conflict among the leading Bosniak political parties. The overwhelming majority of Bosniaks do not seek independence from Serbia, nor do they wish to join Bosnia & Herzegovina.

Provided the Serbian government in Belgrade uses wisdom and good judgement in dealing with the region's problems and reins in nationalist forces that could foment trouble, the potential for ethnically-based violence or conflict is relatively small, and there should be no reason for it to increase, even in the event Kosovo becomes independent. Yet, in many ways the current government is deaf to the region's problems and continues to discriminate in both overt and subtle fashion against the majority Bosniak population.

A number of forces on both sides still attempt to destabilise Sandzak through their actions. These include extremist elements within the Serbian Orthodox Church, the Wahhabi movement, the police, state security (BIA) and army security, and nationalist forces associated with the Serbian Radical Party (SRS), Democratic Party of Serbia (DSS) and the Bosniak Party for Democratic Action (SDA). All seem to have a vested interest in keeping ethnic tensions at a high level.

The Orthodox Church has launched an aggressive campaign aimed at reasserting Serbian presence in the region. Simultaneously the Bosniaks are asserting their sense of national identity: Islam and linguistic issues play a prominent part in this renaissance. The Bosniak National Council is taking actions which could create ethnic apartheid and alienate Serbs. Also on the Bosniak side, there are some small yet potentially troubling radical Wahhabi elements, and indications that some Bosniaks are beginning to discriminate against the Serb minority.

Sandzak suffers from significant economic decline and ongoing loss of population. It also has all the problems endemic to Serbia as a whole: organised crime, corruption, dysfunctional state structures, and official incompetence. Some of these could be resolved if Serbia would act to end discrimination and make its minorities feel that they have a place in the country. Many others will be resolved only when Belgrade decides to take decisive action to reform the judiciary, police and economy on the national level and to decentralise. But Sandzak can and should remain peaceful provided both Serbs and Bosniaks keep a grip on their nationalist elements and make a good faith effort to find common ground.

Belgrade/Brussels, 8 April 2005